از مهم ترین راه هایی که می توان از سلامت عمومی و جسمانی بدن محافظت کرد، انجام آزمایش خون در فواصل زمانی مشخص است زیرا به شما اجازه می دهد که متوجه تغییرات بدنتان شوید تا بتوانید از روی آگاهی برای بدنتان تصمیم بگیرید. در این مقاله از سایت دکتر چک به تفسیر آزمایش خون و رایج ترین آن و همینطور به اطلاعات کامل از این آزمایش پرداخته ایم .
چند وقت یک بار باید آزمایش خون بدهیم؟
به طور معمول پزشک توصیه می کند که یک بار در سال، تقریبا همزمان با آزمایش طبیعی سالیانه، آزمایش خون بدهید؛ اما این کار بدیهی ترین راه است . دلایل زیادی وجود دارد که شما را مجبور به انجام آزمایش برای بیش از یک بار در سال می کند. از جمله این دلایل می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مشاهده نشانه های غیر طبیعی و ماندگار: این نشانه ها می تواند هر چیزی باشد، از خستگی و بی حالی گرفته تا افزایش غیر طبیعی وزن و دردهای جدید و نو ظهور.
- کنترل وضعیت سلامتی: زمانی که درباره سطح اجزا مختلف خون، مثل: کلسترول HDL و LDL، اطلاعاتی در اختیار داشته باشید، می توانید درباره رژیم غذایی تان تجدید نظر کرده یا این که برنامه ای برای رفتن به کلاس های ورزشی تنظیم کنید تا عادت های ناسالم تان را ( حتی فکر نمی کردید ناسالم باشند) ترک کنید. علاوه بر این، این کار باعث می شود که به مقدار مواد مغذی وارد شده به بدنتان توجه بیشتری داشته باشید.
- جلوگیری از خطر ابتلا به بیماری ها: با انجام آزمایش های خون به طور مرتب، خیلی زودتر نشانه های هشدار ابتلا به هر بیماری ای را متوجه می شوید. بسیاری از شرایط جسمانی مثل: شرایط قلب، ریه و کلیه را می توان با انجام آزمایش خون تشخیص داد.
آزمایش خون عادی و آزمایش تخصصی مربوط به سرطان
برخی از آزمایش های خون که کاملا عادی و رایج هستند؛ شامل موارد زیر است:
- شمارش کامل خون (CBC)؛
- پانل شیمی (سوخت و ساز پایه ای)؛
- پانل تیروئید؛
- آزمایش های مواد مغذی برای سطوح مواد مغذی ضروری، مثل: آهن یا ویتامین های گروه B.
ممکن است که این آزمایش ها را هم لازم باشد:
- اگر در معرض خطر ابتلا به سرطان یا سایر مشکلات مثل: ناخوشی الکلی جگر، سکته یا بیماری های گوارشی هستید، آزمایش تولید کننده های آنزیم، برای تان مناسب است.
- اگر شرکای جنسی زیادی دارید یا اینکه به تازگی رابطه ای را آغاز کرده اید، آزمایش بیماری های مقاربتی (STD) را می توانید انجام دهید.
حتما بخوانید : سرطان خون – علائم و نشانه های خاموش آن و راه های جدید درمان
چرا برای انجام برخی از آزمایش های خون باید ناشتا بود؟
هر مواد خوراکی که می خورید یا می نوشید حاوی انواع ویتامین ها، پروتئین ها و سایر مواد مغذی است که در نتیجه ورود این مواد به بدن، سطوح مختلف خون تان به طور موقت بالا رفته یا پایین می آید.
یکی از راه هایی که می توان از نتیجه آزمایش ها اطمینان حاصل کرد که این دسته از متغییرها در جواب آزمایش تاثیری ندارد، انجام آزمایش در زمان ناشتا باعث می شود تا حدامکان جواب آزمایش ها واضح و صحیح باشند.
برای انجام برخی از آزمایش ها باید مدتی چیزی نخورده باشید یا به عبارتی ناشتا باشید. از جمله این آزمایش ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آزمایش های کلسترول؛
- آزمایش های قند خون؛
- آزمایش های کارکرد کبد؛
- آزمایش های کارکرد کلیه؛
- پانل سوخت و ساز پایه ای؛
- آزمایش های گلوکز.
چه مدت زمان می برد تا جواب آزمایش ها آماده شود؟
بین چند ساعت تا چند روز، زمان لازم است تا نتایج آزمایش در اختیار بیمار قرار بگیرد. بگذارید به مدت زمان آماده شدن جواب آزمایش برخی از تست های رایج اشاره کنیم:
- شمارش کامل سلول های خون : 24 ساعت؛
- پانل متابولیک پایه: 24 ساعت؛
- پانل سوخت و ساز کامل: بین 24 تا 72 ساعت؛
- پانل لیپید: 24 ساعت.
البته فراموش نکنید که چندین عامل مختلف در زمان آماده شدن پاسخ آزمایش تاثیر گذار است؛ از جمله: محل آزمایشگاه، تعداد آزمایش های لازم در یکبار خون دادن.
اگر در یکبار خون دادن بخواهید چندین مورد آزمایش بر مبنای آن انجام دهید، تا زمانی که نتیجه کل آزمایش آماده نشود، جواب آزمایش را تحویل نخواهید گرفت. گاهی اوقات آزمایشگاه جواب ها را تنها برای پزشکان ارسال می کند؛ یعنی ابتدا پزشک جواب را بررسی کرده و سپس به شما تحویل می دهد.
تفسیر آزمایش خون
بیاید آزمایش هایی که بزرگسالان باید به طور مرتب انجام دهند، با نگاهی ریز بینانه تر بررسی کنیم.
شمارش کامل سلول های خون
در آزمایش کامل خون (CBC) اجزا متفاوت هر کدام از سلول های اصلی در خون تان بررسی می شود؛ از جمله : سلول های سفید خون، سلول های قرمز خون و پلاکت ها و اجزا مهمی که در این آزمایش اندازه گیری می شوند؛ شامل: شمارش سلول های قرمز خون، هموگلوبین و هماتوکریت ها می باشد.
در جدول زیر به تفسیر آزمایش خون و بازه معمولی جواب ها اشاره شده است:
شمارش خون کامل
| اجزا | بازه طبیعی |
| سلول های قرمز خون | آقایان: 4.32 تا 5.72 میلیون سلول/ mcl؛ خانم ها: 3.90 تا 5.03 میلیون سلول/ mcl. |
| سلول های سفید خون | 3.500 تا 10.500 سلول/ MCL. |
| پلاکت ها | 150.000 تا 450.000 /mcl. |
| هموگلوبین | آقایان: 13.5 تا 17.5 گرم/ یک دهم لیتر {g/dl}؛ خانم ها: 12.0 تا 15.5 گرم/ یک دهم لیتر. |
| هماتوکریت | آقایان: 38.8 تا 50.0 درصد؛ خانم ها: 34.9 تا 44.5 درصد. |
زمانی که اندازه این اجزا غیر طبیعی باشد، نشان دهنده موارد زیر است:
- کمبود مواد مغذی خون، مثل: ویتامین B-6 یا B-12؛
- کمبود آهن خون؛
- مشکلات مغز استخوان؛
- التهاب بافت ها؛
- عفونت؛
- مشکلات قلبی؛
- سرطان.
پزشک بر مبنای جواب آزمایشتان، آزمایش های دیگری برای تان می نویسد تا از میزان غیر معمول بودن این اجزا مطمئن شده و بتواند مشکل را شناسایی کند.
2. تفسیر آزمایش خون پانل متابولیک پایه
در آزمایش پانل متابولیک پایه (BMP)، مقدار بعضی از اجزا مخصوص خون اندازه گیری می شود. این اجزا عبارت اند از:
- الکترولیت ها؛
- کلسیم؛
- گلوکز؛
- سدیم؛
- پتاسیم؛
- کربن دی اکسید؛
- کلراید؛
- نیتروژن اوره خون (BUN)؛
- کراتینین.
حتما بخوانید : پاکسازی عروق خونی با مصرف مواد غذایی سالم
برای انجام این آزمایش باید حداقل 8 ساعت قبل از آزمایش، چیزی نخورده باشید.
زمانی که نتایج به دست آمده از آزمایش غیرعادی باشد، مشکل با بیماری کلیوی، دیابت ها و عدم تعادل در میزان هورمون ها ارتباط دارد. پس از انجام این آزمایش، پزشک از شما می خواهد که آزمایش دیگری هم انجام دهید تا بتواند هر کدام از این بیماری ها را تشخیص دهد.
3. تفسبر آزمایش خون پانل متابولیک کامل
در آزمایش پانل متابولیک کامل (CMP) علاوه بر اندازه گیری مقادیر اجزا خون در آزمایش پانل متابولیک پایه، پروتئین های دیگر و ترکیب مربوط به کارکرد کبد نیز ارزیابی می شود. این ترکیبات شامل موارد زیر است:
- آلبومین؛
- پروتئین کامل؛
- فسفات قلیایی (ALP)؛
- آلانین آمینو ترانسفراز (ALT)؛
- آسپارت ترانس آمیناز (AST)؛
- بیلی روبین.
نتایج به دست آمده از هر دو آزمایش CMP و BMP برای ترکیبات مشابه کاملا یکسان است. اگر میزان هر کدام از این ترکیبات غیر عادی باشد، یعنی یک شرایط پزشکی اساسی وجود دارد؛ مانند:
| میزان های بالا | میزان های پایین | |
| ALP | مسدود شدن مجرا صفرا؛ ناخوشی الکلی جگر؛ التهاب کیسه صفرا؛ سنگ صفرا؛ هپاتیت؛ بیماری پاژه استخوان (دومین بیماری شایع پوستی پس از پوکی استخوان). | · اختلالات سوخت و ساز استخوان؛ · جراحی قلب؛ · سوء تغذیه؛ · کمبود منت زینک. |
| ALT | · ناخوشی الکلی جگر؛ · هپاتیت؛ · سرطان کبد؛ · آسیب به کبد. | طبیعی محسوب می شود |
| AST | · ناخوشی الکلی جگر؛ · شرایط قلبی؛ · هپاتیت؛ · بیماری مونونوکلئوز؛ · بیماری پانکراتیت حاد. | طبیعی محسوب می شود |
| بیلی روبین | · از بین رفتن غیر طبیعی سلول های قرمز خون (خونکافت)؛ · واکنش شدید به دارو؛ · مسدود شدن مجرای صفرا؛ · سندرم گیلبرت؛ · هپاتیت. | جای نگرانی وجود ندارد |
4. تفسیر آزمایش خون پانل لیپید
در این آزمایش میزان دو نوع کلسترول آزمایش می شود؛ شامل:
- لیپو پروتئین غلظت بالا (HDL)، یا کلسترول «خوب»؛
- لیپو پروتئین غلظت بالا (LDL)، یا کلسترول «بد».
از آن جایی می گوییم HDL کلسترول «خوب» است؛ زیرا ترکیبات خطرناک موجود در خون را از بین برده و به کبد کمک می کند تا آن ها را به مواد زائد تبدیل کند. همین طور، دلیل اینکه LDL به کلسترول “بد” معروف است، این است که باعث تجمع و رشد پلاک ها در شریان ها شده و خطر ابتلا به بیماری های قلبی را افزایش می دهد.
حداقل 8 ساعت قبل از این آزمایش نباید چیزی بخورید.
در جدول زیر به میزان طبیعی هر کدام اشاره شده است:
| بالا | پایین | |
| HDL | کمتر از 60 میلی گرم بر یک دهم لیتر | آقایان: بیش از 40 میلی گرم بر یک دهم لیتر خانم ها: بیش از 50 میلی گرم بر یک دهم لیتر |
| LDL | کمتر از 160 میلی گرم بر یک دهم لیتر | بیش از 100 میلی گرم بر یک دهم لیتر |
با توجه به سن افراد، میزان طبیعی هر دو نوع کلسترول تغییر می کند.
5. پانل تیروئید
آزمایش پانل تیروئید، یا تست کارکرد تیروئید، نحوه ارائه کردن تیروئید و عکس العمل به برخی از هورمون ها، مثل موارد زیر، را بررسی می کند:
- تری یدو تیرونین (T3): این هورمون همراه با T4، سرعت قلب و دمای بدن را تنظیم می کند.
- Resin uptake( T3RU) : این هورمون مسئول اندازه گیری چگونگی اتصال (خوب یا بد بودن) گلوبولین متصل شونده به تیروکسین است.
- هورمون محرک تیروئید (TSH): این هورمون در تنظیم میزان هورمون آزاد شده توسط غده تیروئید نقش دارد.
غده تیروئید: غده ای کوچک که در گردن قرار گرفته است، در تنظیم کارکردهای بدن مثل: خلق و خو، سطح انرژی و سوخت و ساز کلی بدن نقش دارد.
اگر در جواب آزمایش تان مقدارهای زیر را مشاهده کردید، باید بگوییم که همه چیز مرتب است:
- هورمون T3: مقدار 100 تا 200 نانو گرم در هر یک دهم لیتر خون؛
- هورمون T3RU: بستگی به سطح هورمون T3 دارد (در صورتی که میزان هورمون T3 بالا باشد، مقدار این هورمون کم است و بالعکس)؛
- هورمون T4: مقدار 5.0 تا 12.0 میکروگرم در هر یک دهم لیتر؛
- هورمون TSH: مقدار 0.4 تا 4.0 واحدهای میلی بین المللی در هر لیتر از خون.
زمانی که مقدار هر کدام از این هورمون ها غیر طبیعی باشد، ممکن است به شرایط بسیاری بستگی داشته باشد؛ از جمله: پایین بودن میزان هورمون ها، رشد اختلالات غده تیروئید و میزان غیر عادی هورمون های تستوسترون یا استروژن.
6. تفسیر آزمایش خون نشانگرهای آنزیمی
آنزیم ها در حقیقت پروتئین هایی هستند که به بدن تان کمک می کنند تا فرآیندهای شیمیایی مخصوصی، مثل: شکستن ذرات خوراکی و لخته کردن خون را انجام دهد. آنزیم ها در فعالیت های مهم و ضروری بسیاری در بدن شرکت می کنند. زمانی که سطح آنزیم غیر طبیعی باشد: نشان دهنده به وجود آمدن شرایط متفاوتی است.
آنزیم های رایجی که در این آزمایش ارزیابی می شوند؛ شامل موارد زیر است:
- کراتین فسفوکیناز (CPK-1): این آنزیم در ریه ها و مغزتان وجود دارد. زمانی که میزان آن بالا رود به معنای آسیب دیدن مغز یا ابتلا به سرطان است.
- CPK-2: محل قرارگیری این آنزیم ها در قلب است. معمولا پس از بروز حمله قلبی یا سایر صدمات قلبی، تعداد این آنزیم افزایش پیدا می کند.
- CPK-3: محل قرار گیری این دسته از آنزیم ها هم در قلب است. این آنزیم ها زمانی که ماهیچه ها ملتهب شوند و آسیب ببیند یا در اثر ورزش کردن زیاد، به وجود می آیند.
- تروپنین: تروپنین نوعی آنزیم قلبی است که ممکن است در اثر آسیب به قلب، به خون راه یابد.
مقدار طبیعی آنزیم ها در قسمت زیر نوشته شده است:
- CPK-1: تقریبا 200 واحد در هر لیتر؛
- CPK-2: میزان 5 تا 25 واحدهای بین المللی در لیتر؛
- CPK-3: تقریبا 200 واحد در هر لیتر؛
- تروپونین: بیش از 0.02 نانوگرم در میلی لیتر.
7. تفسیر آزمایش خون با آزمایش بیماری های مقاربتی
بسیاری از بیماری های منتقل شونده از طریق جنسی (STDs) را با انجام یک آزمایش خون ساده می توان تشخیص داد. اغلب اوقات این آزمایش ها با نمونه های ادرار یا نمونه برداری از بافت عفونت دیده، قابل تشخیص است و علت آن هم بالا بردن دقت شناسایی و تشخیص بیماری است.
پس از انجام یک آزمایش ساده خون می توان بیماری های مقاربتی را تشخیص داد:
- کلامیدیا؛
- سوزاک؛
- هرپس تناسلی؛
- hiv؛
- سفلیس.
زمانی که فرد به بیماری عفونی مبتلا می شود، جواب آزمایش خون او ممکن است درست و دقیق نباشد. به طور مثال: برای تشخیص عفونت HIV ممکن است نیاز باشد که حداقل یک ماه صبر کنید تا در آزمایش خون انجام شده بتوان ویروس را شناسایی کرد.
حتما بخوانید : خواص گریپ فروت برای فشار خون ، سلامتی و لاغری
8. پانل انعقاد
در آزمایش انعقاد، به خوبی منعقد شدن خون اندازه گیری می شود و همین طور زمان لازم برای لخته شدن خون را نشان می دهد. به طور مثال :می توان به آزمایش های زمان پروترومبین (pt) و فعالیت فیبرینوژن اشاره کرد.
همان طور که می دانید لخته شدن فرایند مهم و تاثیر گذاری است که پس از هر زخم یا خراشی به متوقف کردن خونریزی کمک می کند. اما باید توجه کنید که لخته شدن در رگ سیاهرگ یا شریان سرخرگ ممکن است کشنده باشد: زیرا جریان خون روان به سمت مغز، قلب یا ریه ها مسدود شده و باعث حمله قلبی و سکته می شود.
جواب حاصل از آزمایش انعقاد به چند عامل بستگی دارد: وضعیت سلامتی فرد و هر گونه شرایط پزشکی اصلی که ممکن است بر فرایند لخته شدن تاثیر بگذارد.
از نتایج حاصل از این آزمایش برای شناسایی مشکلات زیر استفاده می شود:
- سرطان حاد مغز استخوان؛
- خونریزی شدید (هموفیلیا)؛
- تشکیل لخته خون در عروق؛
- مشکلات کبدی؛
- کمبود ویتامین k.
9. آزمایش سولفات دی هیدرو اپی آندرسون
غدد آدرنال هورمون دی هیدرو اپی آندرسون (DHEA) را تولید می کند. در این آزمایش، کم یا زیاد بودن مقدار تولید این هورمون اندازه گیری می شود.
نحوه عملکرد این هورمون در مردها به این صورت است که به رشد ویژگی های صفاتی مثل: رشد موهای بدن کمک می کند. پس باید بگوییم که کم بودن آن اصلا طبیعی نیست. در زنان هم زیاد بودن آن باعث بروز خصیصه های مردانه مثل: زیاد شدن موهای بدن می شود. بنابراین، میزان کم آن طبیعی است.
زمانی که مقدار این هورمون در مردها کم باشد از واژه کمبود استفاده می شود که ممکن است به دلایل زیر اتفاق بیافتد:
- دیابت نوع 2؛
- بیماری کلیوی؛
- بی اشتهایی عصبی؛
- ایدز.
افزایش مقدار این هورمون در زنان و مردان به دلایل زیر رخ می دهد:
- ابتلا به سرطان یا به وجود آمدن تومور در غدد آدرنال؛
- بلوغ زودرس ناشی از بلوغ ارثی هایپر پلاسیا (افزایش غیر عادی تعداد سلول ها در یک بافت یا اندام که به طور مرتب بیشتر هم می شود)؛
- رشد غیر عادی اندام های جنسی؛
- سندرم پلی کیستیک تخمدان (در زنان).
10.تفسیر آزمایش خون پروتئین واکنشی C
زمانی که بافت های بدن تان ملتهب شود، کبدتان پروتئین واکنشی C موسوم به (CPR) را تولید می کند. زمانی که مقدارCPR افزایش یابد، نشان دهنده التهاب ناشی از علل بسیاری است. از جمله این علل می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- التهاب شریان سرخرگ؛
- عفونت؛
- بیماری التهاب روده {IBD}؛
- بیماری قلبی؛
- آرتروز رماتیسمی؛
- لوپوس (یکی از بیماری های متعددی که بر پوست و مفاصل تاثیر می گذارد)؛
- سرطان.
زمانی که میزان این پروتئین در جواب آزمایش زیاد باشد، خطر ابتلا به بیماری های قلبی بیشتر خواهد بود. به مقادیر زیر توجه کنید:
- کم تر از 1 میلی گرم بر لیتر: خطر کم؛
- 1 تا 2.9 میلی گرم بر لیتر: خطر متوسط؛
- بیش از 3 میلی گرم بر لیتر: خطر بالا؛
- بیش از 10 میلی گرم بر لیتر: خطر بسیار زیادی شما را تهدید می کند و باید آزمایش های دیگری انجام دهید تا میزان التهاب بدن تان مشخص شود.
روش کار آزمایش خون معمولی چگونه است؟
معمولا آزمایش در آزمایشگاه یا دفتر پزشک انجام می شود و چندین دقیقه بیشتر زمان نمی برد.
برای انجام آزمایش معمولی پرستار یا تکنسین مخصوص باید کارهای زیر را انجام دهد:
- او باید ناحیه ای را که قرار است از آن قسمت خون گیری شود، تمیز کند.
- بند لاستیکی مخصوص را بالای بازوتان ببندد تا رگ ها کاملا مشخص شوند.
- سوزن را به سرنگ متصل کرده و به آرامی وارد خون کند.
- سوزن را از خون بیرون بکشد . و زمانی که نمونه برداری کامل شد، بند را از بازو باز کند.
- بانداژ یا تکه پنبه ای تمیز و چسب پزشکی را بر روی ناحیه خون گیری قرار دهد.
مشکلاتی که در نتیجه انجام آزمایش های خون معمولی ممکن است برایتان به وجود بیاید، بسیار اندک است؛ اما ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- درد یا ناراحتی بسیار کم در زمان فرو کردن سوزن؛
- ضعف در نتیجه از دست دادن خون؛
- سوراخ شدن رگ سیاهرگ.
بررسی اجمالی آزمایش خون
در حقیقت آزمایش های خون تصویر لحظه ای مهم از وضعیت عمومی سلامتی تان است. علاوه بر این، از این طریق می توان سریعا بیماریتان را تشخیص داد یا این که عکس العمل بدنتان نسبت به راه های درمانی، برای شرایط پزشکی متعدد بررسی کرد.
در این مقاله از سایت دکتر چک تلاش کردیم تا اطلاعات کافی درباره انواع آزمایش خون ، تفسیر آزمایش خون و 10 مورد از معمولی ترین های این آزمایش در اختیارتان قرار دهیم. فراموش نکنید که حداقل برای یک بار در سال باید آزمایش خون انجام دهید. بهتر است که با پزشک تان مشورت کنید تا از ضرورت انجام آزمایش های دیگر برای اطمینان از وضعیت سلامتی تان آگاه شوید .
منبع :healthline
