این که کودک چه زمانی به اوتیسم مبتلا شود، نقش بسیار مهمی دارد. با تشخیص زودهنگام علائم و نشانه های اوتیسم در کودکان می توان در رشد، یادگیری و پیشرفت به آنها کمک کرد.
اوتیسم چیست؟
اوتیسم به واسطه بروز چندین علامت خود را نشان می دهد. اختلال طیف اوتیسم {ASD} در دوران طفولیت و اوایل کودکی خود را نشان می دهد و از همین رو، روند کسب مهارت های اصلی، مانند یادگیری در صحبت کردن و ارتباط برقرار کردن با دیگران، با تاخیر صورت می گیرد.
نشانه ها و همین طور تاثیرات اوتیسم بسیار گسترده هستند. در بعضی از کودکان تنها اختلالات جزیی مشاهده می شود؛ اما در دیگر کودکان، رشد کودک با مشکل مواجه می شود. با این وجود این، تمام کودکان مبتلا به این عارضه با نوعی از مشکلات را در زمینه های زیر، حداقل در بعضی سطوح، مواجه می شوند:
- ارتباط برقرار کردن کلامی و غیرکلامی؛
- ارتباط دادن مسائل با دیگران و دنیای اطراف خود؛
- انعطاف پذیری در افکار و رفتار.
پزشکان، والدین و متخصصین هر کدام نظرات متفاوتی درباره دلایل و بهترین شیوه درمان این عارضه دارند. با وجود این، همه در یک مسئله اتفاق نظر دارند: درمان زودهنگام و گسترده تاثیر خواهد گذاشت. در این میان سن کودک اهمیتی ندارد؛ پس نباید امید خود را از دست دهید. راهکارهای درمان می تواند تاثیرات این اختلال را کاهش دهد و به رشد کودک در زندگی کمک کند.
والدین چگونه می توانند متوجه علائم هشدار آمیز شوند؟
به عنوان یک پدر یا مادر، خیلی راحت می توانید علائم هشدار آمیز اولیه ناشی از ابتلا به اوتیسم را در نوزادتان تشخیص دهید. از آن جایی که کودک خود را بهتر از هر شخص دیگری می شناسید و تغییر فکر و رفتارهای او را مشاهده کنید، بهتر می توانید این علائم را تشخیص دهید. اما پزشک امراض کودکان تنها در یک قرار ملاقات 50 دقیقه ای می تواند نوزاد را معاینه کند که احتمال عدم بروز آن علائم وجود دارد.
درست است که پزشک امراض کودکان همراه بسیار ارزشمندی است اما این اهمیت مشاهده و تجربیات شما را کاهش نمی دهد. از همین رو، باید اطلاعات خود را در این زمینه افزایش دهید تا علائم معمول و غیرمعمول را بشناسید.
رشد کودک را بررسی کنید. ابتلا به اوتیسم باعث تاخیر در رشد کودک در زمینه های زیادی می شود، پس باید به تمام موارد اجتماعی، احساسی و شناختی او توجه کنید. در حالی که تاخیر در رشد کودک به طور اتوماتیک به اوتیسم مربوط نمی شود اما نشان می دهد که خطر بیشتری کودک را تهدید می کند.
اگر نگران هستید، اقدام کنید. سرعت رشد تمام کودکان با هم متفاوت است؛ پس اگر کودک دیر شروع به حرکت زدن یا راه رفتن کرد نیازی به نگرانی نیست. اما اگر با توجه به سن، مراحل رشد تکمیل نشدند، یا احتمال می دهید که مشکلی وجود دارد، هر چه زودتر نگرانی های خود را با پزشک در میان بگذارید.
عدم پذیرش شیوه انتظار و مشاهده
برخی از والدین می گویند که “نگران نباش” یا “صبر کن و نگاه کن”. اما صبر کردن بدترین کاری است که می توانید انجام دهید. علاوه بر این، چه ابتلا به اوتیسم چه دیگر عوامل مهم باعث بروز این اتفاق شده باشند، کودکانی که با تاخیر رشد می کنند، احتمالا با وجود مشکلات نمی توانند پیشرفت کنند. از همین رو، کودک به کمک های بیشتر و درمان هدفمند نیاز دارد.
به غریزه خود اعتماد کنید. با وجود این که پزشک مواردی را بررسی می کند، گاهی اوقات بعضی از بهترین پزشکان نیز نمی توانند متوجه جدیت موضوع شوند. در این مواقع یک وقت ملاقات با پزشک دیگری تنظیم کنید یا این که بخواهید به پزشک متخصص رشد ارجاع داده شوید.
هر نوع پسروی در مهارت های کودک، یک علائم هشدار آمیز ابتلا به اوتیسم است!
در بعضی از کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، ابتدا مهارت های ارتباطی بهبود پیدا کرده و سپس پسرفت می کند؛ معمولا بین 12 تا 24 ماه. به طور مثال، کودکی که با گفتن کلمه “ماهی” یا “بالا” ارتباط برقرار می کرده، ممکن است که دیگر به طور کلی این کلمات را کنار گذاشته یا این که علاقه خود به بازی هایی که دوست داشته را از دست بدهد.
صحبت نکردن، ترک پرگویی، رفتارهای بدنی یا مهارت های اجتماعی را باید بسیار جدی بگیرید؛ این ها همه علائم بسیار هشدار آمیز اوتیسم هستند.
علائم و نشانه های ابتلا به اوتیسم در کودکان و کودکان نوپا
اگر کودک در دوران طفولیت به اوتیسم مبتلا شود، با توجه به انعطاف پذیری قابل توجه مغز، بیشترین فایده را می توان از شیوه های درمانی برد. با وجود این که تا قبل از 24 ماهگی به سختی می توان ابتلا به این بیماری را تشخیص داد، معمولا علائم بین ماه های 12 تا 18 شروع به ظاهر شدن می کنند. اگر علائم را از ماه 18 بتوان شناسایی کرد، با کمک درمان های گسترده می توان عملکرد مغز را شکل داد و علائم را از بین برد.
حتما بخوانید: آیا کمبود آهن در بارداری می تواند باعث اوتیسم در نوزاد شود؟
از جمله علائم اولیه ابتلا به اوتیسم می توان به عدم داشتن رفتارهای طبیعی، نه نداشتن رفتارهای طبیعی، اشاره کرد. گاهی اوقات این علائم را به عنوان نشانه های “یک کودک خوب” تشخیص می دهند؛ زیرا کودک آرام، مستقل و ساکت است.
بعض از کودکان مبتلا به اوتیسم عکس العملی نسبت به بغل کردن نشان نمی دهند، می خواهند خود را از دیگران جدا کنند یا در هنگام غذا خوردن به مادرشان نگاه نمی کنند.
علائم اولیه
در نوزاد یا کودک نوپا این علائم را مشاهده نخواهید کرد:
- برقراری تماس چشمی؛ مثلا در هنگام غذا خوردن به مادرشان نمی کنند یا جواب لبخند را با لبخند نمی دهند.
- واکنش نشان دادن به شنیدن اسم شان یا صداهای افراد آشنا.
- دنبال کردن چشمی اجسام یا حالت بدن وقتی که به چیزی اشاره می کنید.
- استفاده از زبان بدن برای ارتباط برقرار کردن.
- صدا دادن برای جلب توجه.
- پاسخ نوازش را دادن.
- تقلید کردن از حرکات یا حالت های چهره.
- بازی کردن با دیگران یا به اشتراک گذاشتن علائم و لذت های خود.
- اگر شما شرایط ناراحت کننده ای دارید یا آسیب ببینید، به شما توجه می کند.
هشدارهای جدی
اگر رشد کودک در ماه های زیر با تاخیر همراه بود، حتما باید به پزشک متخصص کودکان اطلاع دهید:
- تا ماه 6: لبخند نزدن یا منتقل نکردن احساس گرم و لذت بخش.
- تا ماه 9: صدا ندادن، لبخند نزدن یا عدم بروز دیگر حالت های چهره.
- تا ماه 12: عکس العمل نشان ندادن نسبت به شنیدن نام خود. آرام آرام صحبت نمی کند. هیچ گونه حالت بدنی، مانند اشاره کردن، نشان دادن، دست زدن یا حرکت کردن را ندارد.
- تا ماه 16: کلمات را تلفظ نمی کند.
- تا ماه 24: هیچ عبارت دو کلمه ای که معنا داشته باشد را به زبان نمی آورد؛ به جز کلماتی که تقلید یا تکرار نکند.
علائم و نشانه های اوتیسم در کودکان بزرگ تر
همان طور که سن کودکان بیشتر می شود، وضعیت نیز وخیم تر می شود. این بیماری علائم زیادی دارد اما معمولا حول اختلال در مهارت های اجتماعی، گفتاری، به سختی صحبت کردن، مشکل در برقراری ارتباط غیرکلامی و رفتارهای غیرقابل انعطاف پذیر می گردند.
علائم اجتماعی
- عدم علاقه یا هوشیاری نسبت به دیگران یا اتفاقاتی که در اطراف این کودکان رخ می دهد.
- از چگونگی ارتباط برقرار کردن با دیگران، بازی کردن یا پیدا کردن دوست اطلاعی ندارند.
- ترجیح می دهند که کسی آن ها را لمس نکند یا در آغوش نگیرد.
- علاقه ای به بازی های “ساختگی”، شرکت در بازی های گروهی، تقلید از دیگران یا استفاده از اسباب بازی ها به شیوه های خلاقانه ندارند.
- به سختی می توانند احساسات را درک کند یا درباره آن ها صحبت کنند.
- وقتی که دیگران با آن ها صحبت می کنند، به نظر می رسد که نمی شنوند.
- علایق یا دستاوردهای خود را با دیگران به اشتراک نمی گذارند (نقاشی ها یا اسباب بازی های خود).
کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم به سختی می توانند ارتباط های ساده اجتماعی برقرار کنند. به نظر می رسد که بیشتر این کودکان ترجیح می دهند در دنیای خود زندگی کنند و از دیگران کناره گیری کنند.
علائم گفتاری و صحبت کردن
- با تن صدای معمولی یا ریتم عجیب و غریب شروع به صحبت می کنند {به طور مثال، جملات خود را به صورت پرسشی تمام می کنند}
- بارها و بارها جملات و کلمات مشابه را تکرار می کنند و اغلب از این کار قصد ارتباط برقرار کردن ندارند.
- به سوال ها با تکرار کردن خود سوال ها جواب می دهند؛ به جای این که جواب سوال را بدهند.
- اشتباه از زبان استفاده می کنند {خطاهای دستوری یا استفاده از کلمات اشتباه} یا خود را سوم شخص خطاب می کنند.
- به سختی درباره نیازها یا آرزوهای خود صحبت می کنند.
- جملات، سوال ها یا مسیرهای ساده را متوجه نمی شوند.
- صحبت های دیگران را به صورت تحت اللفظی تکرار می کنند (شوخی، کنایه و سخن طعنه آمیز را به اشتباه متوجه می شوند).
علائم ناشی از مشکل در برقراری ارتباط غیرکلامی
- از برقرار کردن تماس چشمی خودداری می کنند.
- حالت چهره خود را متضاد با چیزی که می گویند، تغییر می دهند.
- به حالت های چهره، تن صدا و حرکات بدنی دیگران اهمیتی نشان نمی دهند.
- حرکات بدنی بسیار کمی دارند {مانند اشاره کردن}. مانند ربات رفتار می کنند.
- به صداها، بوها، بافت ها و مناظر به طور غیرطبیعی عکس العمل نشان می دهند. ممکن است حساسیت خاصی به صداهای بلند داشته باشند. عکس العملی نسبت به آمدن و رفتن دیگران نشان نمی دهند. همین طور تلاش دیگران در جلب توجه کودک بی نتیجه باقی می ماند.
- حالت های بدنی غیرنرمال دارند و عجیب و زشت حرکت می کنند (روی نوک انگشتان راه می روند).
کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم در استفاده از زبان بدن و حرکات غیرکلامی مشکل دارند. از همین رو، ارتباطات اجتماعی برای شان بسیار مشکل می شود.
علائم ناشی از عدم داشتن انعطاف
- به مسیرهای تکراری علاقه دارند {به طور مثال، اصرار دارند از یک مسیر مشخص به مدرسه بروند}.
- به سختی می توانند خود را با هر نوع تغییر در برنامه یا شرایط محیطی وفق دهند (به طور مثال، اگر نحوه قرارگیری لوازم خانه یا زمان خواب شان تغییر کند، قهر می کنند).
- وابستگی غیرطبیعی به اسباب بازی ها و اشیاء عجیب دارند؛ مانند دسته کلید، کلید برق یا نوار لاستیکی. به طور افراط گرایانه، وسایل را با نظم خاصی مرتب می کنند.
- مسائل اندکی که به آن ها علاقه دارند که اغلب شامل اعداد یا نمادها می شوند، ذهن شان را به خود درگیر می کند (به طور مثال، حقایق درباره نقشه ها، برنامه های قطار یا آمار و ارقام ورزشی را به خاطر سپرده و مرور می کنند).
- برای زمان های طولانی به اشیاء در حال حرکت نگاه می کنند؛ مانند پنکه سقفی. یا این که بر قسمت خاصی از اشیاء تمرکز می کنند؛ مانند لاستیک های ماشین اسباب بازی شان.
- بارها و بارها کارها و حرکاتی را تکرار می کنند؛ مانند دست زدن، تکان خوردن یا چرخیدن، البته بعضی از داشمندان و پزشکان بر این باور هستند که این رفتارها بیشتر باعث آرامش کودکان مبتلا به اوتیسم می شود تا این که آن ها را تحریک کند.
حتما بخوانید: بیماری صرع و اوتیسم ؛ چه رابطه ای میان این دو بیماری
اغلب کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم محدود و غیرقابل انعطاف هستند و رفتار، فعالیت و علایق وسواسی دارند.
رفتارهای شایع که محدود و تکراری هستند
- دست زدن؛
- تکان خوردن به جلو و عقب؛
- چرخیدن به دور خود؛
- با انگشت ضربه آهسته می زنند؛
- بستن سر؛
- خیره شدن به نور؛
- حرکت دادن انگشتان به سمت چشم؛
- بشکن زدن؛
- گرفتن گوش ها؛
- کش آمدن؛
- مرتب کردن اسباب بازی ها؛
- چرخاندن وسایل؛
- چرخاندن لاستیک؛
- تماشای اشیاء در حال حرکت؛
- کلید چراغ برق را به طور مرتب خاموش و روشن می کنند؛
- صداها و کلمات را تکرار می کنند.
علت ابتلا به اوتیسم
تا زمان نه چندان دور، دانشمندان تصور می کردند که بیشتر عوامل ژنتیکی در ابتلا به اوتیسم نقش دارند اما با انجام مطالعات جدید، مشخص شد که عوامل محیطی نیز نقش بسزایی در ابتلا به اوتیسم دارند.
امکان دارد کودک با ژنتیک مستعد ابتلا به اوتیسم به دنیا آمده و سپس عوامل خارجی محیطی آن را تحریک کنند؛ چه زمانی که نوزاد در رحم مادر است و چه پس از تولد.
منظور از عوامل محیطی تنها آلودگی هوا یا سموم موجود در اتمسفر نیست و به طور کلی به هر شیء خارجی اشاره می کنیم. در حقیقت، باید بگوییم که یکی از مهم ترین عوامل محیطی، شرایط پیش از تولد نوزاد است.
عوامل پیش از تولد نوزاد که بر ابتلا به اوتیسم نقش دارند
- مصرف داروهای ضدافسردگی در دوران بارداری؛ علی الخصوص در سه ماهه اول.
- کمبود مواد ضروری بدن در هنگام بارداری؛ علی الخصوص عدم دریافت فولیک اسید به میزان کافی.
- سن مادر یا پدر؛
- مشکلاتی که در هنگام تولد یا کمی پس از آن به وجود می آیند؛ از جمله وزن بسیار پایین نوزاد در هنگام تولد و کم خونی هنگام تولد.
- ابتلا مادر به عفونت در دوران بارداری؛
- تماس داشتن با مواد آلوده شیمیای؛ مانند فلزات و آفت کش ها در هنگام بارداری.
کاهش خطر ابتلا به اوتیسم: نکته های ویژه مادران
مصرف قرص های مولتی ویتامین. مصرف روزانه 400 میکروگرم فولیک اسید به پیشگیری از بروز مشکلات مادرزادی، مانند مهره شکاف دار، کمک می کند.
مشورت درباره مصرف داروهای بازدارنده بازجذب سروتونین. خانم هایی که در دوران بارداری این قرص ها را مصرف می کنند {یا آن هایی که در این مدت دچار افسردگی می شوند} باید حتما درباره مزایا و خطرات مصرف این داروها با پزشک مشورت کنند. اگر افسردگی مادر درمان نشود، بعدها بر سلامت نوزاد نیز تاثیر خواهد گذاشت.
تمرین مراقبت پیش از تولد نوزاد، مصرف خوراکی های مغذی، مبتلا نشدن به عفونت و مراجعه منظم به پزشک و انجام چکاپ شانس به دنیا آمدن یک نوزاد سالم را افزایش می دهد.
اوتیسم و واکسیناسیون
با وجود این که نمی توانید ژن های به ارث برده نوزاد را کنترل کنید یا در برابر خطرات محیطی از آن ها حفاظت کنید، تنها یک کار مهم برای تضمین سلامت نوزاد می توانید انجام دهید: مطمئن شوید که نوزاد به طور منظم واکسن می زند.
با وجود این که اختلاف های زیادی درباره واکسن زدن وجود دارد اما دانشمندان این مسئله که زدن واکسن یا ترکیبات آن ها باعث ابتلا به اوتیسم می شود را رد می کنند.
باورهای غلط و واقعیت ها درباره زدن واکسن در دوران کودکی
داستان خیالی: زدن واکسن الزامی نیست.
واقعیت: واکسن از نوزاد در برابر بسیاری از بیماری های جدی و کشنده، از جمله: سرخک، مننژیت، فلج اطفال، کزاز، دیفتری و سیاه سرفه محافظت می کند. به دلیل وجود واکسن، امروزه این بیماری ها دیگر شایع نیستند؛ اما همچنان این بیماری ها وجود دارند و کودکان غیر ایمن را مبتلا می کنند.
باورهای غلط: زدن واکسن باعث ابتلا به اوتیسم می شود.
واقعیت: با وجود انجام مطالعات گسترده، دانشمندان نتوانستند هیچ گونه ارتباط میان واکسن و ابتلا به اوتیسم یا دیگر مشکلات رشد پیدا کنند. نرخ ابتلا به اوتیسم در کودکانی که واکسن نزده اند، کمتر از دیگر کودکان نیست.
حتما بخوانید: تکان دادن سر نوزاد به چه معناست؟
باورهای غلط: واکسن زدن به نوزادان هنوز زود است.
واقعیت: زود زدن واکسن از کودک در برابر ابتلا به بسیاری از بیماری ها – که بسیار خطرناک هستند – محافظت می کند. برنامه زمانی مشخص شده برای واکسن زدن به نحوی است که با سیستم دفاعی بدن نوزاد همخوانی داشته باشد.
باورهای غلط: در یک زمان به کودک تعداد زیادی واکسن زده می شود.
واقعیت: مطالعات انجام شده نشان داده است که با نزدن واکسن سلامت نوزاد زیاد نمی شود یا خطر ابتلا به اوتیسم کاهش نمی یابد.
چه کاری باید انجام دهیم؟
اگر رشد نوزاد با تاخیر صورت می گیرد یا هر گونه علامت هشدار آمیز دیگری را مشاهده کردید، هر چه سریع تر یک قرار ملاقات با پزشک اطفال تنظیم کنید. آکادمی آمریکایی امراض کودکان توصیه می کند که رشد نوزاد باید به طور منظم زیر نظر گرفته شود و در ماه های 9، 18 و 30 نیز آزمایش های ویژه برای ابتلا به اوتیسم را انجام دهد.
برنامه ریزی برای انجام آزمایش اوتیسم
آزمایش های تصویر برداری زیادی برای بررسی خطر ابتلا نوزاد به اوتیسم اختراع شده اند.
مراجعه به متخصص رشد
اگر پزشک امراض کودکان در هنگام معاینه کودک با علائم و نشانه های ناشی از اوتیسم مواجه شد، او را به پزشک متخصص رشد ارجاع خواهد داد. با وجود این که بیشتر متخصصان تا قبل از ماه سی ام نمی توانند با قطعیت ابتلا به اوتیسم را تشخیص دهند، اما می توانند با استفاده از تکنیک های تصویر برداری، حضور علائم ناشی از این بیماری را تشخیص دهند.
درمان زود هنگام
به محض این که احتمال دادید نوزاد به این بیماری مبتلا شده، فورا او را به مراکز درمانی ببرید. به طور کلی، باید بگوییم که خطر شیوه صبر و انتظار بسیار زیاد است.
