سوالی که برای بسیاری از والدین مطرح می‌شود این است که آیا داروهایی که برای حل مشکل بیخوابی کودکان مصرف می‌شوند، بی‌ضرر هستند و اگر بله، این ضرر‌ها و عوارض تا چه اندازه می‌توانند جدی باشند؟
امروز در دکتر چک، می‌خواهیم درباره عوارض قرص ملاتونین برای کودکان که یکی از رایج‌ترین قرص‌ها برای حل مشکل بیخوابی است، صحبت کنیم. با ما همراه باشید…
ملاتونین چیست؟
قبل ازاینکه به بررسی عوارض قرص ملاتونین بپردازیم، بیایید کمی درباره هورمون ملاتونین و قرص آن صحبت کنیم…
ملاتونینی که در داروخانه‌ها و مراکز درمانی به فروش می‌رسند، شکل مصنوعی هورمونی است که به طور طبیعی توسط مغز تولید می‌شود و بدن را ترغیب به خوابیدن می‌کند. هورمون ملاتونین، با توجه به ساعت بیولوژیکی بدن در ساعات خاصی تولید می‌شود و نه تنها بر روی چرخه خواب و بیداری، بلکه بر روی طیف وسیعی از عملکرد‌های بدن کنترل دارد.
به طور معمول، اگر ساعت بیولوژیکی بدن به درستی تنظیم شده باشد، ملاتونین از اواسط غروب خورشید به آرامی ترشح می‌شود و با تاریک شدن هوا، به مقدار آن افزوده می‌شود. ترشح این هورمون در اوایل صبح و در طول روز، بسیار ناچیز است و می‌توان گفت که تقریبا متوقف می‌شود.
داروهای حاوی ملاتونین نیز اثری مشابه هورمون آن را دارند و زمانی که قبل از ساعات خواب مصرف شوند، فرد را به نوعی حالت خواب آلودگی دچار می‌کنند. از این رو، قرص ملاتونین اثر “کرونو بیوتیک” دارد؛ به عبارتی دیگر، ریتم شبانهروزی بدن را تغییر می‌دهد تا فرد زودتر به خواب رود.
از آنجایی که نوزادان و کودکان بیشتر از سایرین با مشکلات خواب مواجه هستند، پزشک کودک در برخی از مواقع، این دارو را برای داشتن خواب راحت و تنظیم ساعات بیولوژیکی او تجویز می‌کند.
توجه داشته باشید که مصرف این قرص، باعث تنبلی غدد ترشح ملاتونین در بدن نمی‌شود و هیچ تاثیری بر روی تولید طبیعی آن ندارد.
آیا مصرف ملاتونین به خواب طبیعی کودک کمک می‌کند؟
مطالعات و شواهد علمی نشان می‌دهند که مصرف قرص ملاتونین، می‌تواند به درمان بیخوابی کودکانی که مبتلا به اوتیسم، ADHD و سایر اختلالات عصبی-رشدی هستند، کمک کند. در این بین، کودکانی که مبتلا به اختلالات عصبی-رشدی هستند، در برابر این دارو، واکنش‌های بهتری نشان می‌دهند و مصرف طولانی مدت آن، برایشان سودمند است.
به این نکته توجه کنید که حتی قرص‌های ملاتونینی که دارای فرمولاسیون “آزاد‌سازی فوری” هستند نیز نمی‌توانند به سرعت شما را به خواب فرو ببرند؛ چرا که سطح ملاتونین در خون، حداقل حدود 2 ساعت پس از مصرف، به اوج خود می‌رسد. در نتیجه، بهتر است کودکان و نوزادان از داروی ملاتونین که دارای فرمولاسیون “آزاد‌سازی طولانی” است، استفاده نمایند. این نوع قرص‌ها، به صورت کپسول هستند و مصرف آن‌ها نیز راحت‌تر است.
چرا کودکان برای خوابیدن مشکل دارند و به داروی ملاتونین نیاز پیدا می‌کنند؟
کودکان و نوزادان، به دلایل زیادی دچار بیخوابی می‌شوند. برخی از این دلایل عبارتند از:
- اضطراب و استرس؛
- سندرم پای بیقرار (اضطرابی که همراه با حرکت دادن پاها در زمان خواب است و معمولا باعث گرفتگی عضلات پا در زمان خواب می‌شود)؛
- تغییر ریتم شبانه روزی و ساعت بیولوژیکی بدن؛
- شلوغی محیط زندگی؛
- و…
دقت کنید که مصرف خودسرانه داروی ملاتونین مخصوصا برای کودکان و نوزادان اشتباه است و بهتر است قبل از خوراندن این دارو به فرزند خود، با پزشک اطفال مشورت کنید.
هشدارهای جدی برای مصرف قرص ملاتونین توسط کودکان
پزشکان توصیه می‌کنند که برای کنترل خواب کودک، تنها بر روی مصرف داروی ملاتونین تکیه نشود. به عبارتی دیگر، همراه با مصرف دارو، رفتار و زمان خواب کودک نیز کنترل شوند. به عنوان مثال، زمان به رختخواب رفتن کودک باید همیشه در ساعت معینی باشد و زمان بیداری او نیز از قبل مشخص شود. این برنامه می‌بایست در تمام روزهای هفته به یک صورت باشد.
مورد بعدی که نباید فراموش کنید این است که داروی ملاتونین بر روی کودکان و نوجوانانی که قبل از خواب، با دستگاه‌های الکترونیکی نظیر تلویزیون، گوشی موبایل، بازی‌های رایانه‌ای و… سر و کار دارند، تقریبا بی‌اثر است. چنین دستگاه‌هایی، ساطع‌کننده نورهای برهم زننده خواب هستند و ترشح ملاتونین بدن و تاثیرگذاری آن را مختل می‌کنند.
همچنین، توجه داشته باشید که مصرف ملاتونین برای کودکان زیر 3 سال ممنوع است؛ زیرا مشکلات بیخوابی در این کودکان جزو رفتار‌های طبیعی است. همچنین، می‌توانید برای کودکان زیر 5 سال، از شکل‌های دارویی کودکانه آن مانند آدامس ملاتونین که برای کودکان ساخته می‌شود، استفاده کنید.
در نهایت، پزشکان مصرف ملاتونین را برای کودکانی که مشکل خواب ندارند و والدینشان صرفا خواب بهتر و آرام تری برای کودکشان می‌خواهند، مناسب نمی‌دانند.
همه داروهای ملاتونین شبیه به هم نیستند
قبل ازاینکه به سراغ عوارض قرص ملاتونین برویم، باید بدانید که همه مارک‌های تجاری تولید‌کننده این دارو، دقیقا شبیه به هم نیستند. به عنوان مثال، برخی از مارک‌ها دارای ترکیبات مختلفی هستند و در اندازه گیری‌ها، متفاوت از استاندارد اعلام شده، عمل می‌کنند. بهتر است در زمان خرید داروی ملاتونین، آن‌هایی که مورد تایید سازمان غذا و دارو هستند را خریداری نمایید.
نکته قابل توجه این است که برخی از داروهای جانبی مانند شربت سرفه یا نوشیدنی‌های آرام‌بخش، حاوی مقداری ملاتونین هستند. به همین دلیل، پس از خوردن این داروها، احساس خواب آلودگی خواهید کرد.
قرص ملاتونین برای کودکان چه عوارضی دارد؟
اگر کمی در اینترنت جست و جو کرده باشید، صفحات بیشماری را پیدا خواهید کرد که در آن‌ها از عوارض قرص ملاتونین برای کودکان صحبت شده و یا والدین بسیاری درباره عوارض این قرص‌ها سوالاتی را مطرح کرده‌اند.
به طور کلی، در صورتی که ملاتونین را طبق دستور پزشک و به درستی به کودک خود بدهید، احتمال اینکه عوارض جانبی خاصی را در کودکان مشاهده کنید، بسیار کم خواهد بود. برخی از عوارض جانبی شناخته شده این دارو در کودکان عبارتند از:
تمام این عوارض، با قطع مصرف دارو از بین می‌روند و جای هیچگونه نگرانی از بابت دائمی بودن آن‌ها نخواهید داشت.
برخی از افراد از این نگران هستند که مصرف این قرص‌ها در زمان رشد کودکان، تاثیر مخربی بر روی هورمون‌های بلوغ داشته باشد. بر اساس تحقیقات صورت گرفته، این دارو می‌تواند بر روی هورمون‌های بلوغ حیوانات تاثیر داشته باشد؛ اما در مورد انسان، شواهد کمی وجود داشته که این حرف را اثبات کند.
از آنجایی که سن کودکی سن بسیار حساسی است، تاکنون آزمایش‌های بالینی طولانی مدتی برای بررسی تاثیر این دارو بر روی هورمون‌های بلوغ کودکان صورت نگرفته است و تنها از شواهد قبلی استفاده شده است.
چه زمانی نباید از قرص ملاتونین برای کودکان استفاده کرد؟
کودکان ممکن است به دلایل زیادی دچار بیخوابی شوند. در تمام موارد، مصرف ملاتونین توصیه نمی‌شود. بهتر است در موارد زیر، از مصرف ملاتونین برای کودکان خودداری کنید:
- موقتی بودن بیخوابی (به عنوان مثال به دلیل اضطراب برای شروع سال تحصیلی جدید)؛
- دوره بیخوابی کوتاه باشد (به عنوان مثال به دلیل عفونت گوش یا سایر بیماری ها)؛
- به دلیل علت فیزیکی قابل کنترل باشد (به عنوان مثال به دلیل آپنه خواب یا پاهای بیقرار)؛
- فرزند کمتر از 3 سال سن داشته باشد.
دقت کنید که قبل از مصرف قرص ملاتونین، می‌بایست تمام تلاش خود را برای داشتن خواب طولانی و سر وقت انجام دهید. در صورتی می‌توانید به سراغ مصرف قرص ملاتونین بروید که از قبل مواردی نظیر داشتن برنامه منظم خواب که متناسب با سن کودک است، ممنوعیت مصرف غذاها و خوراکی‌های کافئین دار حداقل 4 ساعت قبل از زمان خواب، ممنوعیت استفاده از وسایل الکتریکی حداقل 3 ساعت قبل از خواب و ایجاد یک محیط آرام و ساکت را برای خواب کودک فراهم کرده باشید.
مصرف تصادفی ملاتونین توسط کودک
گزارش‌های مربوط به مصرف اشتباه داروی ملاتونین توسط کودکان زیر 5 سال، عموما مربوط به بلع تصادفی این دارو بوده‌اند. از آنجایی که شکل دارویی مخصوص کودکان ملاتونین ظاهر و طعمی شبیه به آبنبات دارد، کودکان آن را با خوراکی‌های معمولی اشتباه می‌گیرند.
اغلب اوقات (و نه همیشه) مصرف سهوی این دارو توسط کودکان، خطری به همراه ندارد. مطالعات نشان می‌دهند که 80 درصد از کودکانی که به طور سهوی این دارو را در دوز بالا مصرف کرده‌اند، هیچ علائم خاصی نداشته‌اند. علائم اصلی مصرف بیش از حد دارو عبارتند از:
- خوابآلودگی زیاد؛
- سردرد؛
- ناراحتی معده؛
- استفراغ.
در یک گزارش عنوان شده که از بیش از 260000 بلع داروی ملاتونین در دوره 10 ساله، حدود 4000 کودک در بیمارستان بستری شدند و از این بین، تعداد انگشت شماری به دستگاه تنفس مصنوعی احتیاج پیدا کرده‌اند. بیشتر کودکانی که در بیمارستان بستری شده‌اند، تعداد زیادی از این دارو را به طور عمدی خورده‌اند. از این تعداد، دو کودک فوت کرده‌اند.
در صورتی که کودک شما به صورت تصادفی این دارو را مصرف کرده است، بهتر است برای بررسی اوضاع و شرایط، به سه مرکز کنترل مسمومیت با شماره تلفن 1490 يا 190 يا 115
تماس حاصل فرمایید.
برای کنترل عوارض قرص ملاتونین برای کودکان چه راهکارهایی وجود دارد؟
مصرف دارو تحت نظر پزشک کودکان، مهمترین و بهترین راهی است که می‌تواند به کمتر کردن عوارض احتمالی آن کمک کند. دقت کنید که تحت هیچ شرایطی، به طور سرخود دوز مصرفی را افزایش یا کاهش ندهید.
اگر تصور می‌کنید که با رعایت تمام موارد و نکات مهم، همچنان مصرف قرص ملاتونین کمکی به حل مشکل بیخوابی کودکتان نمی‌کند، می‌بایست قبل از تغییر دارو، با پزشک کودک خود مشورت کنید.
در انتها، برای جلوگیری از مصرف بیش از حد این دارو توسط کودک، آن را در یک قفسه قفلدار نگه دارید و در آن را همیشه قفل کنید.
