اختلال نافرمانی مقابله ای (Oppositional defiant disorder) به حالتی که در آن فرزند شما الگویی از رفتار عدم همکاری، سرکشی و عصبانیت را نسبت به افراد صاحب قدرت نشان می‌دهد، گفته می‌شود. ODD با روان درمانی و آموزش مدیریت والدین قابل درمان است. حتی کنار آمدن با کودکانی که رفتار خیلی خوبی دارند، ممکن است گاهی اوقات سخت و چالش برانگیز باشد.
اختلال نافرمانی مقابله‌ای شامل یک الگوی رفتاری مکرر و مداوم از عصبانیت، کج خلقی، مشاجره و سرکشی نسبت به والدین و دیگر شخصیت‌های مقتدر است. ODD همچنین شامل رفتار کینه توزی و انتقامجویی است. با دکتر چک همراه باشید…
اختلال نافرمانی مقابله‌ای چیست؟
ODD اغلب کودکان و نوجوانان را تحت تاثیر قرار می‌دهد، اما گاهی بزرگسالان نیز به آن دچار می‌شوند. برای کودکان، به ویژه آنهایی که در سن دوسالگی و اوایل نوجوانی هستند، غیرعادی نیست که هرازگاهی از قدرت سرپیچی کنند. آنها ممکن است مخالفت خود را با مشاجره، نافرمانی، یا صحبت با والدین، معلمان یا سایر بزرگسالان خود ابراز کنند. زمانی که این رفتار بیش از 6 ماه طول بکشد و شدیدتر از حد معمول برای سن کودک باشد، ممکن است به این معنی باشد که کودک دچار ODD است.
مسائل احساسی و خلقی باعث ایجاد مشکلات جدی در زندگی خانوادگی، فعالیت‌های اجتماعی، مدرسه و کار می‌شوند. اما به عنوان والدین، نباید سعی کنید یک کودک مبتلا به ODD را به تنهایی مدیریت کنید. یک کارشناس بهداشت و درمان، متخصص سلامت روان و متخصص رشد کودک می‌توانند در درمان کودک مبتلا به این بیماری کمک کنند.
آمار‌ها نشان می‌دهند که 2 تا 16 درصد کودکان و نوجوانان دچار ODD هستند. ODD در پسران کوچکتر شایع‌تر از دختران است. در کودکان بزرگتر، این اختلال در پسران و دختران به یک اندازه اتفاق می‌افتد و معمولاً از 8 سالگی شروع می‌شود. همچنین، بسیاری از کودکان و نوجوانان مبتلا به ODD دارای مشکلات رفتاری دیگری مانند اختلال کمبود توجه و تمرکز، اختلالات یادگیری، اختلالات خلقی (مانند افسردگی) و اختلالات اضطرابی هستند. درمان ODD شامل یادگیری مهارت‌هایی برای کمک به ایجاد تعاملات مثبت خانوادگی و مدیریت رفتارهای مشکل ساز است. سایر درمان‌ها و احتمالا داروها، می‌توانند در درمان بیماری‌های روانی مرتبط مفید باشند.
علائم اختلال نافرمانی مقابله ای
گاهی اوقات، تشخیص تفاوت بین یک کودک با اراده یا احساساتی و کودک مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌ای دشوار است. معمولا کودکان در مراحل خاصی از رشد رفتار متفاوتی از خود نشان می‌دهند.
به طور کلی، علائم ODD در سال‌های پیش دبستانی شروع می‌شود. گاهی اوقات ODD ممکن است دیرتر خودش را نشان دهد، اما تقریبا همیشه قبل از سال‌های اولیه نوجوانی ظاهر می‌شود و رفتارهای مقابله‌ای و سرکشی، بطور مکرر و مداوم اتفاق می‌افتند.
به طور کلی علائم احساسی و رفتاری ODD حداقل شش ماه طول می‌کشند. این علائم عبارتند از حالت عصبی و کج خلقی، رفتار منطقی و مقابله‌ای و رفتار آزاردهنده و انتقام جویانه.
رفتار عصبی و کج خلقی
- کودک اغلب و به راحتی عصبانی می‌شود.
- کودک در اغلب مواقع حساس است و به راحتی توسط دیگران رنجیده می‌شود.
- غالباً خشمگین و بی‌میل است.
رفتار منطقی و مقابله ای
- اغلب با بزرگسالان یا افراد صاحب قدرت بحث می‌کند.
- اغلب به طور فعال از درخواست‌ها یا قوانین بزرگسالان سرپیچی می‌کند یا از پیروی آنها خودداری می‌کند.
- اغلب افراد را آزار می‌دهد یا ناراحت می‌کند.
- اغلب دیگران را به خاطر اشتباهات یا رفتار نادرست خود سرزنش می‌کند.
رفتار آزاردهنده و انتقام جویانه
- در زمان ناراحتی، حرف‌های بد و نفرت انگیزی می‌زند.
- سعی می‌کند احساسات دیگران را جریحه دار کند و به دنبال انتقام و کینه توزی است.
- حداقل دو بار در شش ماه گذشته رفتار انتقام جویانه از خود نشان داده است.
شدت ODD
ODD می‌تواند خفیف، متوسط یا شدید باشد:
- خفیف: علائم فقط در یک محیط ظاهر می‌شوند، مانند خانه، مدرسه، محل کار یا با همسالان.
- متوسط: برخی از علائم حداقل در دو حالت ظاهر می‌شوند.
- شدید: برخی از علائم در سه حالت یا بیشتر رخ می‌دهند.
برای برخی از کودکان، علائم ابتدا فقط در خانه دیده می‌شوند. اما با گذشت زمان، رفتار ناهنجار ممکن است در محیط‌های دیگر مانند مدرسه، فعالیت‌های اجتماعی و با دوستان نیز رخ دهد. ODD همچنین ممکن است منجر به مشکلات دیگری شود. برخی از این مشکلات عبارتند از:
- عملکرد ضعیف در مدرسه و محیط کار؛
- رفتار ضد اجتماعی؛
- مشکلات حقوقی؛
- مشکلات کنترل هیجانات؛
- مصرف مواد مخدر یا الکل؛
- خودکشی یا خودزنی.
بسیاری از کودکان و نوجوانان مبتلا به ODD دارای علائم سایر مشکلات روانی هستند یا ممکن است به آن مبتلا شوند. برخی از این مشکلات عبارتند از:
- اختلال کمبود توجه و تمرکز /بیش فعالی (ADHD)؛
- اختلال رفتاری؛
- افسردگی؛
- اختلالات اضطرابی؛
- اختلالات یادگیری؛
- مشکلات ارتباطی.
درمان سایر مشکلات سلامت روان می‌تواند به کاهش علائم ODD کمک کند. اگر سایر علائم به طور مناسب ارزیابی و درمان نشوند، ممکن است درمان ODD دشوار شود.
دلایل ابتلا به ODD و عوامل خطر
علت دقیق ODD مشخص نیست، اما ترکیبی از عوامل بیولوژیکی، ژنتیکی و محیطی ممکن است در ابتلا به این بیماری دخیل باشند.
- عامل شیمیایی در مغز: ODD با عملکرد نادرست انواع خاصی از مواد شیمیایی مغز یا انتقال دهنده‌های عصبی مرتبط است. انتقال دهنده‌های عصبی به سلول‌های عصبی مغز کمک می‌کنند تا با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. اگر این مواد شیمیایی به درستی کار نکنند، پیام‌ها ممکن است به درستی از مغز عبور نکنند و منجر به علائم ODD و سایر بیماری‌های روانی شوند.
- سایر تفاوت‌های مغزی: برخی مطالعات نشان می‌دهند که نقص یا آسیب به نواحی خاصی از مغز می‌تواند منجر به مشکلات رفتاری جدی در کودکان شود.
- سابقه خانوادگی: بسیاری از کودکان و نوجوانان مبتلا به ODD دارای اعضای نزدیک خانواده با بیماری‌های روانی از جمله اختلالات خلقی، اختلالات اضطرابی و اختلالات شخصیتی هستند. این نشان می‌دهد که خطر ابتلا به ODD ممکن است ارثی باشد.
- مسائل خانوادگی: مواردی مانند بحران‌های خانوادگی، سوء مصرف مواد مخدر، و نظم و انضباط ناسازگار توسط والدین یا افراد صاحب منصب می‌توانند به ایجاد اختلالات رفتاری کمک کنند.
- همسالان: گاهی اوقات تلاش برای جلب توجه همسالان، رفتارهای مرتبط با ODD را تقویت می‌کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
فرزند شما به احتمال زیاد رفتار خود را مشکل نمی‌بیند. در عوض، احتمالاً از خواسته‌های نامعقول شکایت می‌کند یا دیگران را به خاطر مشکلاتش سرزنش می‌کند. اگر فکر می‌کنید فرزندتان ممکن است ODD یا رفتارهای ناهنجار داشته باشد، یا نگران توانایی خود در تربیت کودکی که دچار اختلال رفتاری است هستید، بهتر است از یک روانشناس کودک یا روانپزشک کودک که در مشکلات رفتاری تخصص دارد کمک بگیرید.
تشخیص اختلال نافرمانی مقابله‌ای
متخصص سلامت روان در صورتی اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD) را تشخیص می‌دهد که فرزند شما حداقل به مدت چهار تا شش ماه و یا حتی بیشتر، علائمی که در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) توضیح داده شده است را داشته باشد. همچنین علائم باید شدید باشند و زندگی روزمره را مختل کند.
اگر کودک شما علائم ODD را نشان می‌دهد، احتمالاً باید به روانشناس یا روانپزشک کودک و نوجوان مراجعه کنید. متخصصان سلامت روان از روش‌های مصاحبه و ارزیابی ویژه طراحی شده مخصوص این بیماران، برای ارزیابی وضعیت سلامت روان کودک شما استفاده می‌کنند.
روانپزشکان و روانشناسان اغلب به گزارش‌های والدین، خواهر و برادر، دوستان و معلمان کودک تکیه می‌کنند تا درک کاملی از رفتار آنها پیدا کنند.
درمانگر پس از ارزیابی دقیق کودک، باید اختلال نافرمانی مقابله‌ای را از سایر مشکلات روانی که ممکن است علائم مشابهی ایجاد کنند. برخی از این مشکلات روانی عبارتند از:
- رفتارهای مقابله‌ای خفیف تا متوسط؛
- اختلال کمبود توجه و تمرکز/ بیش فعالی درمان نشده ADHD))؛
- اختلالات خلقی؛
- اختلالات اضطرابی و اختلال وسواس اجباری (OCD).
درمان ODD و مراقبت در منزل
درمان ODD بر اساس شرایطی از جمله سن کودک، شدت علائم و توانایی کودک برای شرکت در درمان‌های خاص و تحمل آن مشخص می‌شود. این درمان معمولا شامل ترکیبی از موارد زیر است:
- روان درمانی: این نوع مشاوره با هدف کمک به کودک در رشد مؤثرتر مهارت‌های مقابله‌ای، اجتماعی و حل مسئله و روشی برای ابراز و کنترل خشم انجام می‌شود. نوعی درمان به نام رفتار درمانی شناختی با هدف تغییر شکل تفکر (شناخت) کودک برای بهبود رفتار انجام می‌شود.
- خانواده درمانی: این روش می‌تواند به بهبود تعاملات خانوادگی و ارتباط بین اعضای خانواده کمک کند. یک تکنیک درمانی تخصصی به نام آموزش مدیریت والدین (PMT) وجود دارد که به والدین روش‌هایی را آموزش می‌دهد که به طور مثبت رفتار فرزندشان را تغییر دهند. برنامه‌های مدیریت رفتار نیز اغلب شامل ایجاد قراردادهایی بین والدین و فرزند است که پاداش رفتارهای مثبت و پیامدها (مجازات) رفتارهای منفی را مشخص می‌کند.
- دارو درمانی: هیچ دارویی به طور رسمی برای درمان ODD تایید نشده است، اما برخی از داروها برای درمان علائم (از جمله هیجانی بودن و کج خلقی بودن) استفاده می‌شوند. گاهی اوقات، کودک مبتلا به ODD برای سایر بیماری‌های روانی که ممکن است داشته باشد، مانند ADHD یا افسردگی، نیاز به دارو دارد.
سخن پایانی
هیچ روش مطمئنی برای جلوگیری از ابتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌ای وجود ندارد. اما والدین با نگاهی مثبت و درمان زودهنگام می‌توانند به بهبود رفتار و جلوگیری از بدتر شدن وضعیت کمک کنند. هر چه زودتر بتوان ODD را مدیریت کرد، برای آینده کودک بهتر است.
درمان مناسب می‌تواند به بازگرداندن عزت نفس فرزند شما و بازسازی رابطه مثبت بین شما و فرزندتان کمک کند. همچنین، درمان زود هنگام به نفع معلمان و کارشناسان بهداشت و درمانی است که با فرزند شما ارتباط برقرار می‌کنند. اگر فرزند شما علائم ODD را نشان می‌دهد، مهم است که بلافاصله با یک متخصص سلامت روان مشورت کنید.
منابع
my.clevelandclinic mayoclinic webmd
