اختلال استرس پس از سانحه یک اختلال مربوط به سلامت روان است که معمولا پس از وقوع یک حادثه یا رویداد پراسترس ایجاد می‌شود. این اختلال، باعث ایجاد احساسات منفی و اضطراب شدید می‌شود. با اینکه اغلب افراد پس از تجربه چنین رویدادهایی، سعی در فراموشی آن می‌کنند، فراموشی در افراد مبتلا به PTSD کار چندان راحتی نیست و ممکن است که زندگی، کار، روابط و تحصیل آن‌ها صدمه ببیند. با این حال، با مصرف دارو و شرکت در جلسات مشاوره، می‌توان این اختلال را کنترل و درمان کرد. با دکتر چک همراه باشید…
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) چیست؟
اکثر افرادی که با رویدادهای خطرناک، تهدید کننده زندگی، تکان دهنده و یا وحشتاک مواجه می‌شوند، ممکن است برای مدت زمانی نتوانند با آن کنار بیایند و این کاملا طبیعی است؛ اما با گذشت زمان و مراقبت از خود، به مرور بهتر می‌شوند. در افرادی که به اختلال استرس پس از سانحه دچار هستند، روند بهبودی کمی متفاوت است. این افراد حتی پس از گذشت مدت زمان زیادی پس از حادثه نیز به علائم فیزیکی و روانی مانند فلش بک به خاطرات حادثه، کابوس، اضطراب و افکار غیرقابل کنترل دچار هستند. اگر علائمی که تجربه می‌کنید به مرور زمان در حال بدتر شدن هستند یا برای چند سال ادامه دارند و در عملکرد روزانه شما تداخل ایجاد کرده‌اند، این احتمال وجود دارد که به اختلال استرس پس از سانحه دچار شده باشید.
با درمان موثر، می‌توانید علائم را تا حد زیادی کاهش داده و کیفیت زندگی‌تان را ارتقا دهید.
اختلال استرس پس از سانحه چقدر در بین افراد شایع است؟
حداقل نیمی از افراد یک جامعه، دست کم یک رویداد آسیب‌زا را در طول زندگی خود تجربه می‌کنند. از میان این افراد، 10% مردان و 20% زنان به PTSD دچار می‌شوند. دلیل بالا بودن آمار ابتلای زنان به PTSD این است که زنان در سنین کودکی، بیشتر از مردان مورد سوء استفاده یا بی‌توجهی قرار می‌گیرند. همچنین، آمار تجاوز جنسی و خشونت خانگی در بین زنان بیشتر از مردان است.
هیچ راهی برای فهمیدن اینکه چه افرادی پس از تجربه رویداد آسیب‌زا به PTSD دچار می‌شوند، وجود ندارد. با این حال، PTSD در افرادی که موارد زیر را تجربه کرده‌اند، بیشتر شایع است:
- انواع خاصی از تروما مانند تجاوز جنسی یا جنگ نظامی؛
- مصدومیت در طی یک حادثه وحشتناک؛
- حمایت نشدن از طرف عزیزان پس از تجربه رویداد آسیب‌زا؛
- تجربه ترومای مکرر یا طولانی مدت؛
- سابقه افسردگی و اضطراب؛
- ضربه روحی یا جسمی بسیار شدید.
علائم اختلال استرس پس از سانحه
ممکن است بلافاصله و حتی یک ماه پس از تجربه رویداد آسیب‌زا علائم PTSD ظاهر شوند. با این حال، مواردی دیده شده که بیمار سال‌ها پس از تجربه چنین رویدادی، برای اولین بار علائم PTSD را تجربه کرده است. شدت و طول زمان علائم از هر فرد به فرد دیگر متفاوت است. گاهی اوقات شدت علائم PTSD به قدری زیاد می‌شود که بیمار نمی‌تواند کارهای عادی روزانه را انجام دهد.
به طور کلی، علائم PTSD به 4 نوع مختلف دسته‌بندی می‌شوند:
خاطرات آزاردهنده
برخی از علائم خاطرات آزاردهنده شامل موارد زیر است:
- خاطرات ناراحت کننده و مکرری از رویداد آسیب‌زا که به طور ناخواسته به فکرتان خطور می‌کنند.
- فلش بک و احیای رویداد استرس‌زا به طوری که انگار دوباره در همین لحظه اتفاق افتاده است.
- دیدن کابوس یا رویا درباره رویداد آسیب‌زا.
- واکنش‌های فیزیکی شدید یا پریشانی عاطفی در زمانی که به رویداد آسیب‌زا فکر می‌کنید.
اجتناب
برخی از علائم اجتناب شامل موارد زیر است:
- تلاش برای دوری از صحبت کردن یا فکر کردن درباره رویداد آسیب‌زا.
- اجتناب از مکان‌ها، افراد یا فعالیت‌هایی که شما را به یاد رویداد آسیب‌زا بیاندازد.
تغییرات منفی در رفتار و تفکر
برخی از علائم تغییرات در نحوه رفتار و تفکر شامل موارد زیر است:
- داشتن افکار منفی نسبت به جهان، دیگران و حتی خود.
- ناامید بودن نسبت به آینده و نداشتن انگیزه.
- به یاد نیاوردن برخی از جزئیات رویداد آسیب‌زا.
- ناتوانی در حفظ روابط.
- احساس جدایی یا طرد شدگی از جمع دوستان یا خانواده.
- عدم علاقه به فعالیت‌هایی که در گذشته از انجام آن‌ها لذت می‌بردید.
- ناتوانی در داشتن احساس مثبت نسبت به وقایع.
- نداشتن حس عاطفی نسبت به مسائل.
بوجود آمدن تغییر در واکش‌های عاطفی و فیزیکی
این علائم که به عنوان علائم برانگیختگی نیز شناخته می‌شوند، شامل موارد زیر هستند:
- با اتفاق ساده یا کم اهمیتی، سریعا می‌ترسید و یا مبهوت می‌شوید.
- همیشه نگران هستید که خطری شما را تهدید نکند.
- رفتارهای خودتخریبی و آسیب‌زا مانند رانندگی با سرعت زیاد، نوشیدن بیش از حد الکل، خودزنی و غیره دارید.
- مشکلات خواب دارید.
- در تمرکز کردن مشکل دارید.
- دائما رفتار پرخاشگرانه، طغیان خشم و تحریک‌پذیری زیاد دارید.
- با اینکه مقصر نیستید، احساس شرم یا گناه می‌کنید.
در کودکان زیر 6 سال، ممکن است علائم به صورت زیر باشد:
- تجربه و یادآوری رویداد آسیب‌زا از طریق بازی.
- خواب‌های ترسناکی که ممکن است به رویداد آسیب‌زا مربوط باشند یا نباشند.
شدت علائم اختلال استرس پس از سانحه
شدت علائم PTSD از هر فرد به فرد دیگر متفاوت است و ممکن است هر بیمار در طول دوره‌های زمانی مختلف، شدت مختلفی از علائم را تجربه کند. معمولا در زمان‌هایی که استرس دارید و یا به یاد حادثه‌ای که تجربه کرده‌اید می‌افتید، شدت علائم بیشتر می‌شود.
به عنوان مثال، اگر تصادف وحشتناکی را تجربه کرده باشید، با شنیدن صدای تصادف ماشین، احتمال اینکه تجربه تصادف خودتان یادآوری شود و علائم شدیدی را مشاهده کنید، وجود دارد.
علت‌های ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه
قرارگیری در موقعیت‌های آسیب‌زا، شانس ابتلا به اختلال PTSD را افزایش می‌دهد. برخی از این موقعیت‌ها مانند تجربه زایمان سخت، تجاوز جنسی، دزدی، تصادف، بیماری سخت و… می‌توانند باعث فروپاشی روانی در برخی افراد شوند.
ممکن است بیمار بلافاصله پس از تجربه چنین رویدادهایی، علائم PTSD را تجربه کند و یا روزها، ماه‌ها و حتی سال‌ها بعد، با یک تلنگر یا تجربه حادثه مشابه، متوجه شود که نمی‌تواند به راحتی آن اتفاق را فراموش کند و تاثیرات منفی آن را در زندگی ببیند.
تحقیقات نشان می‌دهند حدودا از هر 3 نفر، 1 نفر پس از تجربه رویداد آسیب‌زا علائم PTSD را تجربه می‌کند. با این حال، هنوز مشخص نشده که چرا برخی از افراد به این اختلال دچار می‌شوند و برخی دیگر نمی‌شوند.
تشخیص PTSD
هیچ آزمایش یا روش تصویر‌برداری برای تشخیص PTSD وجود ندارد. اگر تجربه یک رویداد آسیب‌زا را داشته‌اید و متوجه شده‌اید که علائم PTSD را دارید، بهتر است هر چه سریع‌تر به یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی مانند پزشک، روانشناس و یا روانپزشک مراجعه کنید.
درمانگر در مراجعه اول از شما درباره شدت و نوع علائم سوالاتی می‌پرسد. همچنین، از شما خواسته می‌شود که سابقه بیماری‌های جسمی و روانی خود و خانواده‌تان را به طور کامل شرح دهید. اگر علائم PTSD را برای بیش از 1 ماه تجربه می‌کنید و این علائم در زندگی شما مشکلی به وجود آورده باشند، درمانگر به وجود PTSD مشکوک می‌شود.
درمان اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
برای درمان PTSD از ترکیبی از دارودرمانی و درمان متمرکز بر تروما استفاده می‌شود. با دنبال کردن درمان، می‌توانید این اختلال را با موفقیت از بین ببرید.
برخی از رایج ترین روش‌های درمان PTSD عبارتند از:
دارو درمانی
با مصرف برخی از دارو‌ها، بدن شما هورمون‌ها و مواد شیمیایی ضد استرس بیشتری تولید کرده و می‌توانید عواطف و احساسات خود را به راحتی مدیریت کنید. داروهای تجویز شده برای درمان PTSD به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
- مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI)
- مهارکننده‌های بازجذب سروتونین- نوراپی نفرین (SNRI)
درمان متمرکز بر تروما
در این نوع درمان، به بیمار کمک می‌کنند تا ترس خود را درک کرده و سپس آن را به روش بهتری مدیریت کند. برای این کار، می‌توان از روش‌های مختلفی استفاده کرد:
- درمان پردازش شناختی (CPT): در این روش، بیمار با کمک درمانگر خود، باورها و افکار منفی درباره رویداد آسیب‌زا را شناسایی کرده و سعی می‌کند آن‌ها را تغییر دهد.
- حساسیت زدایی و پردازش مجدد حرکات چشم (EMDR): در این روش درمانی، شما به رویداد استرس‌زا فکر می‌کنید و در همان حال، بر روی صداها یا حرکات چشمی خاصی که توسط درمانگرتان مشخص می‌شوند، تمرکز می‌کنید. پس از تمرین زیاد، خواهید دید که رویداد استرس‌زا ناراحتی کمتری برایتان ایجاد می‌کند.
- مواجهه طولانی مدت: در این روش درمانی، درمانگر شما را تشویق می‌کند که به رویداد آسیب‌زا فکر کنید و به جای فرار از فکر کردن به آن، به خوبی روی آن تمرکز کنید. ممکن است درمانگر از شما بخواهد بارها و بارها درباره آن رویداد صحبت کنید. در این حین، درمانگر نظرات خود را بازگو می‌کند. به طور مثال اگر مورد تجاوز قرار گرفته‌اید و خودتان را مقصر می‌دانید، او هر بار پس از مطرح کردن داستان شما، متذکر می‌شود که این افکار درست نیستند. بدین صورت، افکار منفی به مرور زمان جای خودشان را به افکار خنثی و حتی مثبت می‌دهند و یادآوری رویداد، درد و ناراحتی کمتری برایتان ایجاد می‌کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر بیشتر از 1 ماه است که افکار منفی و آزاردهنده‌ای درباره رویداد آسیب‌زا دارید و این افکار باعث ایجاد واکنش‌های فیزیکی و مختل شدن زندگی‌تان شده است، باید با پزشک یا متخصص سلامت روان صحبت کنید.
همچنین، در صورتی که افکار خودکشی دارید و یا سعی می‌کنید به هر طریقی به خودتان آسیب بزنید، باید هر چه سریع‌تر با افراد خانواده‌تان و یا یک دوست صمیمی مطمئن صحبت کنید و از او بخواهید به شما کمک کند و یا سریعا به روانپزشک و یا رهبر معنوی خود مراجعه کرده و به او بگویید که افکار خودکشی یا خودآزاری در سر دارید.
سخن پایانی
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) یک اختلال مربوط به سلامت روان است که ممکن است بلافاصله، چند روز، چند ماه و حتی چند سال پس از تجربه یک رویداد آسیب‌زا ظاهر شود. تقریبا از هر 3 نفر، 1 نفر پس از تجربه یک حادثه وحشتناک در زندگی، به PTSD دچار می‌شود.
در صورتی که علائم اختلال PTSD را تجربه می‌کنید و بیش از 1 ماه است که این علائم کمتر نشده و یا از بین نمی‌روند، بهتر است با یک متخصص سلامت روان مانند روانشناس یا روانپزشک صحبت کنید. با انتخاب درمان مناسب، می‌توانید این اختلال را با موفقیت درمان کنید.
منابع:
