لوسمی حاد میلوئیدی یکی از انواع سرطان خون است و پیوند مغز استخوان شانس زنده ماندن بیماران مبتلا به لوسمی حاد میلوئیدی را زیاد می کند. با جایگزین کردن سلول های آسیب دیده با سلول های سالم می توان خطر آسیب دیدگی مغز استخوان و بازگشت سرطان را کم کرد.
هنگامی که پیوند برای این بیمار انجام می شود، سلول های پایه فرد مبتلا به سرطان یا سالم کشت داده می شود. بعد از این که بیمار مبتلا به سرطان درمان شد (مثلا با روش شیمی درمانی)، سلول های سالم را دوباره وارد بدن او می کنند.
بسیاری از بیماران مبتلا به این سرطان بعد از این روش کمی حال شان بهتر می شود اما ممکن است سرطان دوباره برگردد. با پیوند مغز استخوان می توان شانس بازگشت دوباره سرطان را کم کرد.
در این مقاله از سایت دکتر چک می خواهیم درباره پیوند مغز استخوان در مبتلایان به بیماری لوسمی حاد میلوئیدی، انواع پیوند مغز استخوان و ریسک های آن صحبت کنیم.
بیماری لوسمی حاد میلوئیدی یا AML چیست؟
لوسمی حاد میلوئیدی نوعی سرطان خون بوده که خیلی سریع پیشرفت می کند. زمانی که فرد به این نوع سرطان مبتلا می شود، بدن شروع به تولید سلول های تولید کننده خون (سلول های پایه) اما از نوع ناسالم می کند. این سلول ها به سرعت در مغز استخوان شروع به رشد و تکثیر می کنند.
در نتیجه تکثیر، مغز استخوان دیگر نمی تواند گلبول های سالم قرمز خون، گلبول های سفید و پلاکت ها را تولید کند. زمانی هم که تعداد گلبول های سالم خون کم می شود، دیگر بدن توانایی مبارزه با عفونت را نداشته یا در صورت خونریزی نمی تواند آن را متوقف کند.
پیوند مغز استخوان برای بیماری لوسمی حاد میلوئیدی
معمولا از روش شیمی درمانی برای درمان بیماران مبتلا به سرطان لوسمی حاد میلوئیدی استفاده می شود اما همان طور که خودتان هم می دانید، این روش یک سری عوارض جانبی دارد که آسیب دیدن مغز استخوان بیمار یکی از آن ها است.
پزشکان از روش پیوند مغز استخوان استفاده می کنند تا بیمار دیگر خیلی تحت تاثیر عوارض جانبی شیمی درمانی قرار نگیرد. زمانی که پیوند انجام می شود، بیمار می تواند شیمی درمانی با دوز بالاتر را هم تحمل کند.
این پیوند خطر بازگشت این سرطان خون را هم کم می کند. این مسئله خیلی مهم است زیرا نرخ بازگشت بیماری لوسمی حاد میلوئیدی خیلی بالا است. بعضی از جهش های ژنتیکی خاص مثل جهش های FLT3-ITD شانس بازگشت سرطان را بیشتر می کنند.
بعد از این که شیمی درمانی یا هر روش دیگری برای از میان بردن سرطان انجام شد، حالا نوبت به انجام پیوند مغز استخوان می رسد.
به عبارت دیگر، بعد از این شیمی درمانی با دوز بالا یا هر روش دیگری برای درمان سرطان سلول های سالم خون را نابود کردند، با پیوند مغز استخوان می توان از سلول های بنیادی برای تولید دوباره سلول های خونی سالم استفاده کرد.
سلول های اهدا شده یا سلول های مغز استخوان خود بیمار هستند یا سلول های یک انسان سالم دیگر. بدن با کمک این سلول های خون ساز سالم می تواند دوباره تولید سلول های خونی سالم را شروع کند.
این سلول ها علاوه بر این که کمک می کنند تا بدن در برابر این روش های درمان تهاجمی دوام بیاورد، شانس تکثیر مجدد سلول های جدید سرطانی در مغز استخوان را هم کم می کند.
سلول های پایه ای معمولا از جریان خون اما گاهی اوقات هم از مغز استخوان برداشته می شوند.
انواع روش های پیوند مغز استخوان مخصوص این بیماران
در پیوند مغز استخوان از سلول های بنیادی یا پایه ای استفاده می شود؛ این سلول های پایه تقریبا در هر نوع سلولی می توانند رشد کنند.
سه نوع پیوند مغز استخوان مخصوص بیماران مبتلا به سرطان لوسمی حاد میلوئیدی وجود دارد: پیوند اتولوگ، آلوژنیک و سینژنیک.
پیوند مغز استخوان اتولوگ
در این نوع از پیوند از سلول های پایه ای خود بیمار استفاده می شود. پزشکان معمولا این روش را به بیماران مبتلا به سرطان های کم ریسک پیشنهاد می کنند.
عوارض جانبی در این روش کم تر بوده و عواقب آن زندگی بیمار را تهدید نمی کنند.
بعد از این که بیمار شیمی درمانی شد و دیگر اثری از سلول های سرطانی نبود، وارد فازی به اسم ثبات می شود. به عبارت دیگر، بیمار در مرحله بهبودی قرار دارد اما باز هم باید شیمی درمانی شود تا هر گونه سلول سرطانی باقی مانده هم نابود شود.
در این فاز پزشک سلول های پایه ای فرد را کشت کرده و فریز می کند و بعدا از آن ها استفاده می کند. سپس بعد از این که بیمار فاز تهاجمی شیمی درمانی را پشت سر گذاشت، از همین سلول ها برای بهبودی او استفاده می شود.
پیوند مغز استخوان آلوژنیک
در پیوند مغز استخوان آلوژنیک از سلول های پایه ای فرد اهدا کننده استفاده می شود. فردی به عنوان اهدا کننده انتخاب می شود که اعضای نزدیک بیمار بوده و بیشترین نرخ موفقیت پیوند مغز استخوان را دارد. البته الزاما نباید اهدا کننده از نزدیکان فرد باشد.
خطرات و ریسک های این روش از پیوند مغز استخوان به شیوه اتولوگ بیشتر است به این خاطر که احتمالا بدن نسبت به سلول های ناشناس واکنش منفی نشان دهد.
پزشکان این روش پیوند را به بیمارانی پیشنهاد می کنند که احتمال زنده مانده شان متوسط تا کم باشد.
پیوند مغز استخوان سینژنیک
در این روش پیوند مغز استخوان از سلول های پایه ای دوقلوی بیمار استفاده می شود. همانند پیوند آلوژنیک، این روش گزینه ای مطلوب برای درمان سرطان هایی با ریسک متوسط تا بالا است.
البته این را هم باید در نظر داشته باشید که عواقب بعدی در این روش کم تر است به این خاطر که شباهت های ژنتیکی میان بیمار و فرد اهدا کننده وجود دارد. صرفا دوقلوها را می توان به این روش درمان کرد، بنابراین، خیلی رواج ندارد.
خطرات و ریسک های پیوند مغز استخوان برای سرطان لوسمی حاد میلوئیدی
با وجود این که پیوند مغز استخوان در این بیماران تا حدودی حالشان را بهتر می کند اما نباید فراموش کنیم که ریسک هایی هم دارد. شایع ترین ریسک، عدم پذیرش سلول های دریافتی از اهدا کننده است.
ریسک ها و خطرات در هر فرد متفاوت است. وضعیت سلامتی عمومی بیمار بر نتایج حاصل تاثیر می گذارد زیرا اگر بیمار در وضعیت خوبی نباشد، نمی توان انتظار نتایج خیلی امیدوار کننده را داشت.
بعضی از ریسک های ناشی از پیوند مغز استخوان در این بیماران شامل موارد زیر می شود:
بیماری پیوند در برابر میزبان
زمانی بیمار به این عارضه جدی مبتلا می شود که بدن بیمار به سلول پیوند زده شده حمله کند.
مشکلاتی در رابطه با تعداد سلول های خونی
ممکن است بعد از پیوند مغز استخوان بیمار دچار کم خونی شدید شود. حتی ممکن است به نوتروپنی هم مبتلا شود که در نتیجه آن تعداد سلول های سفید خون خیلی کم شده و به همان اندازه خطر ابتلا به عفونت بیشتر می شود.
آسیب دیدن اندام ها
ممکن است بیمار به سندرم انسداد سینوسی مبتلا شود. در نتیجه ابتلا به این سندرم، رگ های خونی در کبد مسدود شده و به ارگان آسیب می رسد.
بروز عفونت
یکی دیگر از ریسک های موجود، ابتلا به عفونت بعد از پیوند مغز استخوان است. سینه پهلو یکی از شایع ترین عفونت هایی است که احتمالا بیمار به آن مبتلا می شود.
پس زدن سلول پیوند زده شده
به عبارت دیگر، سلول های پیوند زده شده عمل نمی کنند. وقتی بدن سلول ها را نپذیرد، واکنشی مثل بیماری از خودش بروز داده و باعث می شود حال بیمار حسابی وخیم شود.
مرگ بیمار
با این که به ندرت پیش می آید اما پیوند مغز استخوان به خودی خود ممکن است جان بیمار را به خطر بیاندازد. مثلا وقتی بیمار به عفونت شدید مبتلا شود احتمال مرگ وجود دارد.
علاوه بر موارد گفته شده، خطر خونریزی و اسهال هم وجود دارد.
ریسک بازگشت سرطان بعد از پیوند عضو
پزشکان با انجام آزمایش های مولکولی و سیتوژنیک می توانند احتمال بازگشت سرطان لوسمی حاد میلوئیدی را بررسی کنند. به عبارت دیگر، در این روش کروموزوم ها و ژن های موجود در سلول های سرطانی را آزمایش می کنند.
کروموزوم ها و ژن ها مسئول تنظیم بدن هستند و وقتی که تغییراتی در آن ها ایجاد می شود، ریسک بازگشت سرطان را کم یا زیاد می کند. برای بررسی این موارد فرد باید آزمایش خون و مغز استخوان بدهد.
