سرطان چشم ؛ علائم، مراحل و راه های درمان ملانومای چشم

شاید تا به حال  نمی دانستید که چشم هم دچار سرطان می شود! درست است! چشم هم مانند تمام اندام های بدن قابلیت سرطانی شدن را دارد. از بین انواع مختلف سرطان هایی که چشم را هدف قرار می دهند، ملانومای چشم بیشترین آمار ابتلا را دارد.
ملانوما به نوعی سرطان پوست گفته می شود که در آن سلول های رنگی (یا همان رنگ دانه ها) با سرعت خیلی زیادی رشد و تکثیر می شوند. ملانومای چشم بیشتر در یووآ (لایه ای نازک است که بین شبکیه و سفیدی چشم قرار دارد) دیده می شود و در آن ناحیه لکه های رنگی ایجاد می کند. ساختار چشم را در تصویر زیر می توانید مشاهده کنید:

ملانوماها معمولا روی پوست بدن تأثیر می گذارند؛ اما بعضی اوقات در قسمت های غیر معمول بدن، مانند چشم هم دیده می شوند.

در صورتی که سلول های سرطانی از درون چشم شروع به رشد و تکثیر کرده باشند، به آن سرطان، سرطان اولیه چشم گفته می شود. اما اگر ملانوما در جای دیگری از بدن شروع شده باشد و به چشم سرایت کرده باشد، به آن سرطان ثانویه چشم می‌گویند.

در بیشتر بیماران، ملانومای چشم جزو سرطان ثانویه به شمار می‌رود؛ یعنی سرطان در قسمت دیگری از بدن شروع شده و بعد از پیش روی به چشم هم سرایت کرده است. در واقع بر طبق آمارها، از هر 10 نفری که مبتلا به ملانومی چشم شدند، 9 نفرشان ملانومای پوستی داشتند که به چشمشان سرایت کرده است.

انجمن سرطان آمریکا (ACS) اعلام کرده است که در سال 2019، حدود 3360 نفر دچار سرطان چشم شدند که بیشترشان از نوع ملانومای چشمی بوده است. برای خواندن ادامه این مطلب با دکتر چک همراه باشید…

علائم ملانومای چشم ( سرطان چشم )

ممکن است بیمار در مراحل اولیه این سرطان هیچ علائم خاصی ،تجربه نکند؛ اما در برخی از بیماران، دیدن نور سفید لحظه ای، تاری دید یا دیدن نقاط سیاه مشاهده شده است.

به طور کلی علائم و نشانه های ملانومای چشم می تواند شامل موارد زیر باشد:

• وجود یک نقطه تیره در عنبیه که ممکن است به مرور زمان رشد کند؛
• حرکت غیر ارادی چشم درون حفره چشمی؛
• دیدن نور سفیدی که بعد از چند لحظه از بین می رود؛
• آبریزش از چشم؛
• تاری دید؛
• ضعف بینایی در یک چشم.

علاوه بر این موارد، ممکن است فرد موقع نگاه کردن به اجسام رنگ روشن مانند: دیوار، شکل های شناوری بر روی چشمش مشاهده کند. این شکل های شناور می توانند باکتری ها، گلبول های قرمز، تکه هایی از بافت پوست و یا توده های پروتئینی باشند. دیدن این شکل ها طبیعی است و لزوما به معنی وجود سرطان نیست؛ اما در مبتلایان به ملانومای چشمی، می تواند نشانه ای از وجود سرطان و بافت های سرطانی باشد.

در موارد نادر، درد در چشم و یا اطراف آن می تواند یکی از نشانه های وجود ملانومای چشمی باشد.

عواملی که خطر ابتلا به ملانومای چشم را بیشتر می کنند

دانشمندان هنوز عاملی را که باعث ابتلا به ملانومای چشم می شود، پیدا نکرده اند و مشخص نیست چه چیزی باعث به وجود آمدن این بیماری می شود. آن ها متوجه شدند که بین سرطان چشم و بعضی از مشکلات ژنتیکی ارتباطات نزدیکی وجود دارد؛ اما اینکه این جهش های ژنتیکی دقیقا در کجا رخ می دهند یا علت پیشرفت این سرطان، هنوز مشخص نیست.

در طول تحقیقات مختلف، مشخص شد که بعضی از عوامل می توانند در ابتلا به ملانومای چشم تاثیر داشته باشند. این عوامل عبارتند از:

• رنگ چشم: بر اساس آمارها، کسانی که چشم های آبی یا سبز رنگ دارند، بیشتر از کسانی که چشم های قهوه ای دارند، به ملانومای چشم مبتلا می شوند.
• قرار گرفتن در معرض نور ماوراء بنفش (UV): قرار گرفتن در معرض نور ماوراء بنفش ممکن است خطر ابتلا به سرطان ملانومای پرده ملتحمه را افزایش دهد. این نوع سرطان ملانوما بسیار نادر است و در خارجی‌ترین لایه ای که در جلوی چشم قرار دارد (ملتحمه) شکل می گیرد.
• سندرم نفوس دیسپلاستیک: فردی که دچار سندرم نفوس دیسپلاستیک است، خال های غیر عادی زیادی بر روی پوست بدنش دارد. با اینکه این خال ها مانند خال های معمولی نیستند و مرزهای نا متقارن و رنگ های مختلف دارند، خطرناک نیستند. با این حال احتمال اینکه این خال های معمولی به ملانومای بدخیم تبدیل شوند، وجود دارد و همه کسانی که به این سندرم دچار هستند،  باید هر چند وقت یکبار، برای معاینه و انجام غربالگری به پزشک مراجعه کنند.
• نژاد: احتمال ابتلا به ملانومای چشم در افراد سفید پوست، بسیار بیشتر از افراد رنگین پوست است.

هرچند که ملانومای چشم در هر سنی، می تواند افراد را درگیر کند، این بیماری بیشتر در افراد مسن دیده می شود.

تشخیص ملانومای چشم

هر چه این بیماری زودتر تشخیص داده شده و درمان شوند، شانس بهبودی کامل افراد هم بیشتر می شود.

بهترین روش برای تشخیص زودهنگام ملانومای چشم این است که هر چند وقت یکبار برای معاینه چشم ها، به پزشک متخصص (اپتومتریست) مراجعه کنید.

پزشک در هنگام معاینه قسمت بیرونی چشم را معاینه می کند تا ببیند رگ های خونی بزرگ در آن جا وجود دارند یا خیر. همچنین وجود تومور ها و خال های مشکوک را بررسی می کند.

علاوه بر این برای بررسی قسمت داخلی چشم از جمله: شبکیه، عصب بینایی، زجاجیه (مایع پشت عدسی) و عدسی چشم از دستگاهی به نام افتالموسکوپ استفاده می کنند. دو نوع افتالموسکوپ وجود دارد: مستقیم و غیرمستقیم.

• افتالموسکوپ غیرمستقیم: در این روش، پزشک از چراغی که بر روی سرش بسته می شود، استفاده می کند و چشمان مراجعه کننده را با لنزی که در دستش نگه می دارد، بررسی می کند. این روش میدان دید بهتری نسبت به روش های دیگر دارد.

• افتالموسکوپ مستقیم: در این روش، پزشک با استفاده از ابزاری که دارای چراغ و لنز های چرخشی است، به چشم مراجعه کننده نور می تاباند و آن را بررسی می کند. معمولا از این روش برای مشاهده پشت کره چشم، استفاده می شود.

ممکن است چشم پزشک برای گشاد کردن مردمک چشم و معاینه بهتر ساختار آن، داروی خاصی تجویز کند.

با استفاده از افتالموسکوپ می توان بیشتر انواع ملانومای چشم را تشخیص داد.

آزمایشات

اگر چشم پزشک به ملانومای چشم مشکوک باشد، ممکن است از بیمار بخواهد آزمایش های زیر را انجام دهد:

• سونوگرافی: در این روش با کمک امواج صوتی با فرکانس بالا، ساختارهای داخل چشم را به راحتی تصویر برداری می کنند. در تصاویر سونوگرافی، ملانومای چشم ساختار متمایزی نسبت به بافت سالم دارد و می توان آن را به راحتی تشخیص داد. علاوه بر این، با استفاده از سونوگرافی می توان اندازه و ضخامت تومور را هم مشخص کرد.
• آنژیوگرافی فلورسین: برای بررسی شبکیه و بافت چشم، یک مایع زرد رنگ را از طریق وریدی به بازو تزریق می کنند. پس از آنکه که رنگ زرد وارد چشم شد، به مدت چند دقیقه با یک دوربین مخصوص، هر چند ثانیه یکبار، از چشم تصویر برداری می کنند. با استفاده از این روش تمامی رگ های خونی داخل شبکیه مشخص می شوند.

اگر این تصاویر، وجود ملانوم چشمی را تایید کردند، بیمار را برای درمان سرطان به سرطان شناس یا آنکولوژیست چشمی ارجاع می دهند.

متاستاز

با انجام آزمایش های بیشتر، می توان مشخص کرد که آیا سرطان به سایر نقاط بدن حمله کرده است یا خیر. زمانی که سرطان در بقیه نقاط بدن پخش شده باشد به آن مرحله متاستاز می گویند.

آزمایشاتی که برای تشخیص متاستاز لازم هستند؛ عبارتند از:

• آزمایش خون: با استفاده از این روش می توان مشخص کرد که آیا ملانوم چشم به کبد سرایت کرده است یا خیر؛
• تصویر برداری اشعه ایکس از قفسه سینه: برای مشخص کردن سرایت ملانوم چشم به ریه ها؛
• سی تی اسکن یا MRI از قسمت های دیگری بدن: برای بررسی وجود تومور در سایر نقاط بدن؛
• بیوپسی: نمونه ای از بافت مشکوک را برای بررسی بر می دارند.

معمولاً از روش بیوپسی برای تشخیص ملانوما استفاده نمی کنند و فقط برای فهمیدن اینکه آیا ملانومای ملتحمه حالت تهاجمی دارد یا نه از آن بهره می‌برند.

مراحل ملانومای چشم

برای تعیین مرحله ملانومای چشم، از اصطلاحاتی، مانند: داخلی، خارجی، منطقه ای یا دوردست استفاده می کنند. داخل چشم: به این معنی است که تومور سرطانی فقط در داخل چشم وجود دارد. خارج چشم:  تومور در بیرون از چشم رشد کرده است. منطقه ای:  تومور نزدیک یا اطراف چشم (محدوده اطراف چشم) قرار دارد. دوردست: یعنی در بخشی از بدن که از چشم خیلی دورتر است، قرار گرفته است.

حال که بیشتر با معنی این اصطلاحات آشنا شدید، بیایید به سراغ مراحل ملانومای چشم برویم…

مراحل ملانومای داخلی عنبیه

مرحله ملانوم داخلی عنبیه براساس اندازه تومور و محل قرار گرفتن تومور، مشخص می شود.

مرحله ی 1

تومور فقط در عنبیه دیده می شود و نسبت اندازه تومور بیشتر از 1.4 اندازه کلی عنبیه نیست.

مرحله 2

این مرحله به 2 مرحله 2A و 2B تقسیم می شود:

2A: تومور یکی از شرایط زیر را دارد:

• فقط در عنبیه دیده می شود و بیشتر از 1.4 اندازه عنبیه است؛
• فقط در عنبیه دیده می شود و باعث ایجاد گلوکوم (آب سیاه) شده است؛

• بدون اینکه گلوکوم (آب سیاه) ایجاد کند، در کنار و یا درون عضلات مژگانی رشد کرده است.

2B: تومور یکی از شرایط زیر را دارد:

• تومور بدون ایجاد گلوکوم در کنار و یا درون مشیمیه (کوروئید) رشد کرده است؛
• تومور در کنار یا درون عضله مژگانی، مشیمیه و یا هر دو رشد کرده است. علاوه بر این تومور به صلبیه (بافت محکم و سفید رنگ چشم) رسیده است.

مرحله 3

این مرحله به مراحل 3A و 3B تقسیم می شود:

3A: تومور یکی از شرایط زیر را دارد:

• تومور در کنار یا درون بدنه مژگانی، مشیمیه و یا هر دو رشد کرده و باعث ایجاد گلوکوم شده است؛
• تومور در خارج از صلبیه رشد کرده و قطر آن حداکثر 5 میلی متر است.

3B: تومور یکی از شرایط زیر را دارد:

در این مرحله، تومور در خارج از صلبیه رشد کرده و قطرش حداقل 5 میلی متر است.

مرحله 4

در این مرحله که آخرین مرحله ملانومای داخلی عنبیه است، سرطان به غدد لنفاوی مجاور و یا به سایر قسمت های بدن، مانند: ریه ها، کبد، استخوان و … حمله کرده است. این مرحله با نام سرطان متاستازیک چشم هم شناخته می شود.

مراحل ملانوم داخلی عضله مژگانی و مشیمیه

مرحله ملانوم داخلی عضله مژگانی و مشیمیه براساس اندازه تومور و محل قرار گرفتن آن مشخص می شود.

دسته بندی اندازه ها

برای اینکه مرحله بندی ملانوم داخلی عضله مژگانی و مشیمیه راحت تر انجام شود، از دسته بندی های دیگر استفاده می کنند. هر دسته دارای طبقه بندی جداگانه ای است که ضخامت و ارتفاع تومور را مشخص می کند. تومورهایی که در دسته 1 قرار دارند، کوچکترین و تومورهایی که در دسته 4 قرار دارند، بزرگترین هستند.

دسته 1

تومورهایی که در این دسته قرار دارند، می توانند یکی از اندازه های زیر را داشته باشند:

• پهنای کمتر از 12 میلی متر و ضخامت کمتر از 3 میلی متر دارند.
• پهنای کمتر از 9 میلی متر و ضخامت بین 1 الی 6 میلی متر دارند.

دسته 2

تومورهایی که در این دسته قرار دارند، می توانند یکی از اندازه های زیر را داشته باشند:

• پهنای 1 تا 18 میلی متر و ضخامت کمتر از 3 میلی متر دارند؛
• پهنای 1 تا 15 میلی متر و ضخامت بین 3.1 الی 6 میلی متر دارند؛
• پهنای کمتر از 12 میلی متر و ضخامت بین 6.1 الی 9 میلی متر دارند.

دسته 3

تومورهایی که در این دسته قرار دارند می توانند یکی از اندازه های زیر را داشته باشند:

• پهنای بین 15.1 الی 18 میلی متر و ضخامت بین 3.1 الی 6 میلی متر دارند
• پهنای بین 12.1 الی 18 میلی متر و ضخامت بین 6.1 تا 9 میلی متر دارند
• پهنای بین 3.1 الی 18 میلی متر و ضخامت بین 9.1 تا 12 میلی متر دارند
• پهنای بین 9.1 الی 15 میلی متر و ضخامت بین 12.1 الی 15 میلی متر دارند

دسته 4

تومورهایی که در این دسته قرار دارند می توانند یکی از اندازه های زیر را داشته باشند:

• پهنای بیشتر از 18 میلی متر دارند و هر ضخامتی می توانند داشته باشند
• پهنای بین 15.1 الی 18 میلی متر و ضخامتی بین 12.1 تا 15 میلی متر دارند
• پهنای بین 12.1 الی 18 میلی متر و ضخامتی بیشتر از 15 میلی متر دارند

مرحله ی 1

تومور از نظر اندازه در دسته 1 قرار دارد و فقط در مشیمیه دیده می شود.

مرحله 2

این مرحله به مراحل 2A و 2B تقسیم می شود.

2A: تومور از نظر اندازه در دسته 1 قرار دارد و می تواند یکی از شرایط زیر را داشته باشد:

• تومور در عضله مژگانی شکل گرفته و رشد کرده است؛
• تومور در خارج از کره چشم رشد کرده و این قسمت از تومور کمتر از 5 میلی متر ضخامت دارد؛
• تومور در عضله مژگانی و در خارج از کره چشم رشد کرده و قسمتی از تومور که خارج از چشم است کمتر از 5 میلی متر ضخامت دارد؛
• تومور از نظر اندازه در دسته 2 قرار دارد و فقط در ناحیه مشیمیه دیده می شود.

2B: تومور یکی از شرایط زیر را دارد:

• تومور از نظر اندازه در دسته 2 قرار دارد و تومور در عضله مژگان رشد کرده است؛
• تومور از نظر اندازه در دسته 3 قرار دارد و تومور فقط در مشیمیه دیده می شود.

مرحله 3

این مرحله به مراحل 3A و 3B و 3C تقسیم می شود.

3A: تومور یکی از شرایط زیر را دارد:

• تومور از نظر اندازه در دسته 2 قرار دارد و در خارج از کره چشم رشد کرده و قسمتی که خارج از کره چشم است کمتر از 5 میلی متر ضخامت دارد؛
• تومور از نظر اندازه در دسته 2 قرار دارد و درون عضله مژگانی رشد کرده است. علاوه بر این، تومور خارج از کره چشم رشد کرده و این قسمت از تومور کمتر از 5 میلی متر ضخامت دارد؛
• تومور از نظر اندازه در دسته 3 قرار دارد و در عضله مژگانی رشد کرده است؛
• تومور از نظر اندازه در دسته 3 قرار دارد و در خارج از کره چشم رشد کرده است و این قسمت از تومور کمتر از 5 میلی متر ضخامت دارد؛
• تومور از نظر اندازه در دسته 4 قرار دارد و فقط در مشیمیه دیده می شود.

3B:تومور یکی از شرایط زیر را دارد:

• تومور از نظر اندازه در دسته 3 قرار دارد و در درون عضلات مژگانی شکل گرفته است. علاوه بر این، تومور در خارج از کره چشم رشد کرده و قسمت خارجی تومور کمتر از 5 میلی متر ضخامت دارد؛
• تومور از نظر اندازه در دسته 4 قرار دارد و در درون عضلات مژگانی شکل گرفته است؛
• تومور از نظر اندازه در دسته 4 قرار دارد. در این مرحله تومور در قسمت خارجی کره چشم رشد کرده و این بخش از تومور کمتر از 5 میلی متر ضخامت دارد.

3C: تومور یکی از شرایط زیر را دارد:

• تومور از نظر اندازه در دسته 4 قرار دارد و در درون عضلات مژگانی شکل گرفته است. علاوه بر این، تومور در خارج از ناحیه کره چشم هم رشد کرده و این قسمت از تومور کمتر از 5 میلی متر ضخامت دارد؛
• تومور در خارج از کره چشم رشد کرده و این قسمت از تومور بیشتر از 5 میلی متر ضخامت دارد.

مرحله 4

در این مرحله، سرطان به گره های لنفاوی مجاور چشم و یا سایر قسمت های بدن مانند ریه ها، کبد، مغز، استخوان و… سرایت کرده است. به این مرحله از سرطان که سلول های سرطانی از چشم به قسمت های دیگر بدن رفته و تشکیل تومور داده اند، سرطان متاستاتیک چشم گفته می شود.

درمان ملانومای چشم

اینکه پزشک چه درمانی را برای بیمار مناسب بداند، به عوامل مختلفی از جمله:  مکان ملانوما، اندازه و نوع تومور و همچنین وضعیت سلامتی بیمار بستگی دارد.

اگر تومور ملانوما کوچک باشد، ممکن است پزشک به جای درمان فوری، تومور را تحت نظارت قرار دهد؛ زیرا در بعضی مواقع جراحی یا استفاده از روش های دیگر، ممکن است باعث از بین رفتن بینایی شود.

روش های درمانی مختلفی برای درمان ملانومای چشم وجود دارد که در ادامه آن ها را معرفی می کنیم:

عمل جراحي

چندین روش جراحی وجود دارد:

ایریدکتومی

در این روش جراحی، قسمت هایی از عنبیه را که دارای ملانومای کوچکی که هنوز گسترش نیافته هستند، برمی دارند.

ایریدترابکتومی

در این روش قسمت هایی از عنبیه و بافت های اطرافش را  که احتمال گسترش ملانوما در آن جا وجود دارد، از بین می برند.

ایریدسایکلکتومی

در این روش جراح بخشی از عنبیه و عضلات مژگانی را از بین می برد. عضلات مژگانی یک لایه نازک بین سفیدی چشم و شبکیه و شامل رگهای خونی است.

کوروئیدکتومی

در این روش قسمتی از کوروئید و (در بعضی مواقع) قسمتی از کره چشم را برمی دارند. كوروئيد همان دایره رنگی چشم است كه شامل رگ های خونی می‌شود. ممکن است بعد از این جراحی، پزشک برای از بین بردن سلول های سرطانی باقی مانده، از روش پرتو درمانی استفاده کند.

برداشتن کامل چشم

اگر تومور خیلی بزرگ بوده و هیچ راهی برای درمان وجود نداشته باشد، چشم را به طور کامل تخلیه می کنند. علاوه بر این در مواردی که بیمار دردهای خیلی شدیدی در چشم دارد و برداشتن تومور هم، بیشتر به چشم آسیب می‌زند، از این روش استفاده می کنند.

بعد از انجام این عمل برای حفظ زیبایی از پروتز چشم یا چشم مصنوعی استفاده می کنند.

پرتودرمانی و درمان های هدفمند

با استفاده از روش پرتودرمانی مواد ژنتیکی، سلول های سرطانی را از بین برده و از این طریق تکثیر آن ها را متوقف می کنند.

در این روش علاوه بر سلول های سرطانی، سلول های سالم هم آسیب می بینند. برای کمتر کردن این آسیب در صورت امکان می توان از روش پرتو درمانی داخلی استفاده کرد.

برای درمان ملانومای چشم دو نوع پرتودرمانی وجود دارد که شامل: تله تراپی و براکی تراپی است:

تله تراپی

در این روش اشعه را از خارج از بدن بیمار به داخل بدن هدایت می کنند و سلول های بدخیم چشم را از بین می برند.

براکی تراپی

در این روش دانه های کوچک رادیو اکتیو را به طور موقت درون چشم قرار می دهند تا از این طریق تومور را کوچک تر کرده و در نهایت از بین ببرند. در این روش جراح صفحه بسیار کوچکی را که حاوی چندین دانه اتم ید-125 است، به دیواره چشم (نزدیک تومور) می چسباند. این صفحه فلزی برای مدت 4 الی 5 روز، در آن قسمت چشم باقی می ماند و در این مدت چشم پزشک اندازه تومور و روند درمان را به دقت زیر نظر می گیرد.

سایر درمان ها برای ملانومای چشم

درمان های هدفمند شامل روش های درمانی جدیدی هستند که میزان عوارض و آسیب به بافت ها در آن ها بسیار کمتر از درمان های قدیمی است. برخی از این روش ها عبارتند از:

• گرما درمانی: در این روش برای کوچک کردن تومورهای کوچک، از طریق لیزر مادون قرمز، گرما را به سمت تومور هدایت می کنند.
• کرایوتراپی: در این روش برای از بین بردن سلول های سرطانی از نیتروژن مایع منجمد، استفاده می کنند.

پیشگیری از ابتلا به ملانومای چشم

انجمن سرطان آمریکا توصیه می کند که برای کاهش خطر ابتلا به سرطان پوست و چشم، از عینک آفتابی هایی که دارای محافظ UVA و UVB هستند، کرم های ضد آفتاب و کلاه های پهن استفاده کنید تا از خطرات نور شدید آفتاب، در امان باشید.

البته هنوز اثبات نشده که نور آفتاب و کار کردن در فضای باز، باعث  سرطان چشم می شود؛ اما این احتمال وجود دارد که خطر ابتلا را افزایش دهد.

چشم انداز و میزان بقای مبتلایان به ملانومای چشم

هر چه تشخیص و درمان زودتر انجام شود، شانس بهبودی و درمان کامل ملانومای چشم بیشتر می شود و درمان هم راحت تر خواهد بود.

به طور معمول، میانگین احتمال میزان بقای سرطان ها را در فاصله های زمانی 5 ساله، مشخص می کنند. طبق آمار های انجمن سرطان، اگر ملانوما متاستاز نشده باشد، احتمال زنده ماندن فرد در 5 سال آینده حدودا 85% است. اگر سرطان متاستاز شده باشد، احتمال زنده ماندن بیمار تا 5 سال آینده حدودا 19% است.

البته این آمار ها دقیق نیستند. با پیشرفت علم پزشکی موارد زیادی دیده شده که بعضی بیماران، بعد از متاستاز هم به بهبودی کامل رسیده‌اند.

سوال:

آیا تا به حال موردی دیده شده که ملانومای چشم در هر دو چشم ایجاد شده باشد؟

جواب:

بله. ملانومای چشم می تواند در هر دو چشم به وجود بیاید؛ اما این مورد بسیار نادر است.