سوء هاضمه بیماری خاصی نیست، بلکه نوعی احساس درد و ناراحتی است که معمولا در قسمت بالایی شکم حس می شود. معمولا علائم سوء هاضمه شامل: آروغ زدن، نفخ، ناراحتی، درد و حالت تهوع می باشد. خوردن یا آشامیدن برخی از غذا ها و نوشیدنی ها، عفونت و یا مصرف برخی دارو های خاص ممکن است باعث ایجاد این مشکل شود.
دسترسی سیریع:
سوء هاضمه چیست؟
همانطور که گفته شد این مشکل، بیماری شاخصی نیست؛ بلکه نوعی احساس درد، ناراحتی و نفخ معده یا شکم است که معمولا در اثر خوردن برخی غذاها و یا نوشیدنی های خاص ایجاد می شود. حتی ممکن است غذای زیادی هم نخورده باشید؛ اما هنگام غذا خوردن، احساس سیری یا درد کنید و نتوانید به راحتی غذا بخورید.
نکاتی مهم
- سوء هاضمه به مجموعه ای از علائم مثل: نفخ شکم، درد، ناراحتی و تهوع گفته می شود.
- پر خوری، مصرف غذا های چرب و ادویه ای و مشکل باد فتق از جمله عواملی هستند که باعث ایجاد این مشکل می شوند.
- در موارد حاد برای تشخیص علت اصلی سوء هاضمه می توان از آندوسکوپی استفاده کرد.
- مصرف دارو های خاص و داشتن رژیم غذایی مناسب علائم سوء هاضمه را کمتر می کند.
علائم سوء هاضمه
علائم رایج سوء هاضمه شامل موارد زیر است:
- احساس تهوع؛
- آروغ زدن؛
- احساس سیری یا پری معده؛
- نفخ.
در موارد بسیار نادر، ممکن است این حس نشانه سرطان معده باشد. البته اگر سوء هاضمه خفیف و سطحی باشد جای نگرانی نیست و به احتمال بسیار زیاد قابل درمان است؛ اما اگر علائم آن شدیدتر شد یا بیش از دو هفته ادامه داشت، حتما به پزشک مراجعه کنید.
در صورتی که درد شدید یا یکی از علائم زیر را داشتید، حتما به پزشک مراجعه کنید:
- کاهش اشتها یا کاهش وزن؛
- استفراغ؛
- عدم توانایی در بلعیدن غذا؛
- مدفوع سیاه رنگ؛
- زرد شدن چشم و رنگ پوست؛
- درد قفسه سینه هنگام حرکت؛
- تنگی نفس؛
- تعریق؛
- درد قفسه سینه که در قسمت های فک، بازو و گردن نیز احساس شود.
حتما بخوانید: بیماری آمیلوئیدوز چیست چه علائمی دارد و چگونه درمان می شود؟
در اغلب موارد سوزش سر دل را با علائم سوء هاضمه اشتباه می گیرند. البته ممکن است هر دوی آن ها در یک زمان احساس شوند؛ اما با یکدیگر تفاوت دارند.
سوزش سر دل به علت رفلاکس اسید معده است که باعث احساس سوزش در پشت استخوان قفسه سینه می شود و معمولا بعد از غذا خوردن اتفاق می افتد.
درمان سوء هاضمه
درمان سوء هاضمه به شدت و علت آن بستگی دارد. بدین صورت که اگر علائم خفیف و سطحی داشته باشید، می توانید با تغییر دادن رژیم غذایی تان آن را درمان کنید؛ مثلا: نخوردن غذا های پر چرب و ادویه ای و مصرف کمتر قهوه، کافئین، الکل و شکلات می تواند موثر باشد. داشتن حداقل 7 ساعت خواب شبانه نیز می تواند به رفع علائم سوء هاضمه کمک کند. البته ورزش کردن و ترک سیگار هم تاثیر زیادی بر درمان آن می گذارد.
دارو درمانی
درصورتی که علائم سوء هاضمه شدید و مداوم باشد، باید از داروهای خاصی برای درمان استفاده کنید.
- دارو های ضد اسید معده
این دارو ها اثر اسید معده را خنثی می کنند و از بین می برند. Alka seltzer، Riopan، Rolaids، Maalox و Maylanta از جمله دارو های خنثی کننده اسید معده هستند که می توانید بدون نسخه پزشک هم آن ها را تهیه کنید. پزشکان نیز معمولا برای درمان اولیه این مشکل از این دارو ها استفاده می کنند.
- گیرنده های آنتاگونیست H-2
این داروها سطح اسید معده را کاهش می دهد و اثر طولانی تری نسبت به دارو های ضد اسید معده دارند؛ اما دارو های ضد اسید، سریع تر تاثیر می گذارند.
دارو هایی مثل Pepcid، Tagamet و Axid از جمله دارو های گروه آنتاگونیست هستند که برخی از آن ها با نسخه و برخی دیگر بدون نسخه تهیه می شوند.
اثرات جانبی این داروها شامل: تهوع، استفراغ، سر درد، یبوست و اسهال می شود. البته در برخی موارد هم ممکن است باعث کبودی و یا خون ریزی شوند.
- مهار کننده های پمپ پروتون (PPI)
دارو هایی مثل: نکسیوم، رابپرازول، پنتوپرازول، Prilosec، Prevacid و Zegerid مهار کننده های پمپ پروتون هستند که اسید معده را کاهش می دهند و برای مبتلایان به مشکل رفلاکس معده، مناسب هستند.
این داروها نسبت به دارو های گیرنده آنتاگونیست قوی تر هستند؛ پس بهتر است برای اطلاع از عوارض جانبی آن ها، با پزشکتان مشورت کنید.
- پروکینتیک ها
این داروها برای افرادی که هضم غذای سخت و کندی دارند، مناسب هستند. Reglan نام یکی از این دارو هاست که ممکن است عوارض جانبی مثل: خستگی، افسردگی، خواب آلودگی، اضطراب و اسپاسم عضلات به همراه داشته باشد.
- آنتی بیوتیک ها
گاهی اوقات نوعی باکتری به نام «هلیکو باکتر پیلوری» ممکن است باعث ایجاد زخم معده شود. در چنین مواقعی پزشک آنتی بیوتیک تجویز می کند که ممکن است عوارض جانبی مثل: اسهال، درد معده و عفونت های قارچی داشته باشد.
- داروهای آرام بخش (ضد افسردگی)
اگر پزشک هیچ دلیل مشخصی برای این نوع درد پیدا نکند، احتمالا داروهای آرام بخش با دوز کم را تجویز می کند. برخی از داروهای آرام بخش خاصیت ضد افسردگی دارند و برای درمان افسردگی نیز تجویز می شوند. این داروها احساس درد را کاهش می دهند و علائم سوء هاضمه را برطرف می کنند. سر درد، حالت تهوع، یبوست، اضطراب و تعریق بدن از عوارض جانبی این داروها هستند.
- روان درمانی
در برخی موارد ممکن است درد در این ناحیه از نوع عملکردی باشد. در چنین مواردی، روان درمانی کمک زیادی به کنترل علائم و درمان آن می کند.
در روان درمانی معمولا از روش های مختلفی، مثل: آرامش درمانی، هیپنوتیزم درمانی، رفتار شناختی و بیوفیدبک استفاده می کنند.
در برخی موارد، ممکن است مصرف داروی خاصی باعث ایجاد سوء هاضمه شود. در چنین شرایطی، پزشک دارو های مصرفی تان را تغییر می دهد؛ مثلا: ممکن است مجبور باشید مصرف آسپرین یا ایبوپروفن را برای مدتی قطع کنید و از داروهای دیگری به جای آن ها استفاده کنید؛ البته باید جایگزینی این داروها را تحت نظر پزشک انجام دهید.
رژیم غذایی مخصوص سوء هاضمه
مصرف غذاهای حاوی فیبر زیاد، برای سلامت دستگاه گوارش مفید است. فیبر به پاک سازی روده ها کمک می کند و باعث هضم بهتر و راحت تر می شود.
میوه ها، آجیل، حبوبات، ماست، غلات و غذاهای سبوس دار حاوی مقدار زیادی فیبر هستند. مصرف روزانه این غذاها برای پیشگیری یا درمان این درد بسیار مفید هستند.
باید از یک رژیم غذایی مناسب و متعادلی پیروی کنید و از مصرف غذاهای پر چرب و پر ادویه خودداری کنید!
حتما بخوانید: علائم کم آبی بدن و مشکلاتی که شما را تهدید می کنند
همچنین باید مایعات زیادی مصرف کنید؛ زیرا مایعات به انتقال راحت تر مواد غذایی از طریق دستگاه گوارش کمک می کند.
البته مصرف چهار تا پنج وعده غذایی سبک در روز، بهتر از مصرف سه وعده غذایی سنگین است و به درمان سوء هاضمه کمک زیادی می کند.
دلایل ایجاد سوء هاضمه
شیوه غلط زندگی، خوردن غذا های نا سالم، عفونت و مشکلات گوارشی از دلایل اصلی ایجاد این مشکل هستند. علائم سوء هاضمه به دلیل تماس اسید معده با مخاط آن ایجاد می شوند.
اسید معده باعث التهاب و تحریک مخاط معده می شود؛ در نتیجه فرد دچار علائمی مانند: درد و ناراحتی معده می شود.
دلایل اصلی و رایج سوء هاضمه شامل موارد زیر هستند:
- تند غذا خوردن؛
- خوردن غذاهای پر چرب و ادویه دار؛
- مصرف زیاد کافئین، قهوه و الکل؛
- مصرف بیش از حد شکلات و انواع سودا؛
- ضربه روحی؛
- سنگ کیسه صفرا؛
- گاستریت یا ورم معده؛
- باد فتق شکم؛
- عفونت، مخصوصا عفونت ایجاد شده در اثر باکتری هلیکو باکتر پیلوری؛
- عصبانیت و استرس؛
- چاقی و اضافه وزن؛
- التهاب لوزالمعده؛
- زخم معده؛
- استعمال دخانیات؛
- سرطان معده؛
- مصرف برخی دارو های خاص مثل: آنتی بیوتیک ها و دارو های ضد التهاب و داروهای غیر استروئیدی.
گاهی اوقات ممکن است پزشک نتواند علت اصلی این درد را تشخیص دهد، در چنین مواردی، ممکن است فرد دچار سوء هاضمه عملکردی شده باشد. به طوری که فرد هیچ گونه علائمی مشاهده نکرده و هیچ علت متابولیکی و ساختاری وجود ندارد.
این مشکل معمولا در اثر ایجاد اختلال در عملکرد معده به وجود می آید؛ به طوری که فرد نمی تواند به راحتی غذا بخورد.
تشخیص
در بیشتر موارد، این مشکل سطحی است، در چنین مواردی نیاز به درمان خاصی نیست و با رعایت چند نکته، می توان علائم آن را از بین برد؛ ولی اگر درد های شدید و مداوم داشته باشید، باید حتما به پزشک مراجعه کنید تا روش درمانی مناسبی را برای تان تجویز کند.
پزشک ابتدا سوالاتی در مورد علائم سوء هاضمه و سابقه خانوادگی و ژنتیکی از شما می پرسد و سپس قفسه سینه، شکم و معده تان را معاینه می کند؛ مثلاً: ممکن است قسمت های مختلف شکم را فشار دهد تا ببیند که کدام قسمت از شکم تحت فشار است و بیشتر درد می کند؛ البته ممکن است پزشک برای اطمینان بیشتر، آزمایش هایی را تجویز کند تا بتواند علت اصلی را بفهمد. آزمایش هایی مثل:
- آزمایش خون:
ممکن است بیمار دچار کم خونی باشد؛ در چنین مواردی پزشک حتما آزمایش خون را برای او تجویز می کند تا از علت آن مطلع شود.
- آندوسکوپی:
اگر هیچ یک از روش های معمول نتیجه بخش نباشند، پزشک آندوسکوپی را تجویز می کند. آندوسکوپی به پزشک کمک می کند تا بتواند قسمت های مختلف دستگاه گوارش را بهتر و دقیق تر معاینه کند.
در این آزمایش لوله ای باریک و بلند را که در انتهایش یک دوربین کوچک قرار دارد، از طریق دهان، وارد معده و دستگاه گوارش می کنند و این دوربین تصاویر واضح و دقیقی از مخاط و قسمت های داخلی دستگاه گوارش نشان می دهد. البته ممکن است پزشک در حین انجام آندوسکوپی، آزمایش بافت برداری را نیز برای تشخیص سرطان انجام دهد.
- آزمایش تشخیص عفونت هلیکو باکتر پیلوری:
برای این کار از روش تست تنفسی اوره، آزمایش آنتی ژن مدفوع و آزمایش خون استفاده می کنند. البته آندوسکوپی هم می تواند زخم معده و عفونت ناشی از هلیکو باکتری را نشان دهد؛ زیرا یکی از علائم وجود این باکتری، ایجاد انواع زخم در معده و دستگاه گوارش است.
- آزمایش عملکرد کبد:
در صورتی که پزشک مشکوک به التهاب مجاری صفراوی در کبد باشد، برای بررسی نحوه عملکرد کبد، آزمایش خون تجویز می کند.
- تصویر برداری پزشکی (اشعه ایکس، MRI):
در چنین مواقعی تصاویری از معده، مری و روده کوچک گرفته می شود تا پزشک بتواند بعد از بررسی آن ها، علت اصلی را تشخیص دهد.
- سونوگرافی شکمی:
سونوگرافی نوعی دستگاه پزشکی است که با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا، تصاویری از حرکت، ساختار و جریان خون در شکم نشان می دهد.
ابتدا مقداری از ژل روان کننده را روی شکم می مالند، سپس یک وسیله دستی را روی شکم فشار می دهند. در نهایت تصویر دقیقی از قسمت های داخلی شکم، معده و دستگاه گوارش بر روی مانتیور نمایان می شود و پزشک می تواند آن را به دقت بررسی کند.
- سی تی اسکن شکمی:
در این روش مقداری از رنگ مخصوص را به داخل رگ ها تزریق می کنند. این رنگ ها روی مانیتور نمایان می شود. سپس دستگاه سی تی اسکن به صورت پیوسته عکس برداری می کند و در نهایت یک تصویر سه بعدی از قسمت های داخلی شکم را نشان می دهد.
در موارد حادتر، معاینات بیشتری انجام می شود.
عوارض
هرچند که سوء هاضمه در بیشتر موارد خفیف است و نیازی به روش درمانی خاصی ندارد، اگر درد شدید و مدوام باشد، ممکن است عوارضی در پی داشته باشد؛ مثلا:
- باریک شدن مری:
رفلاکس اسید معده باعث ایجاد سوء هاضمه می شود. بدین صورت که اسید معده به مری برگشت می کند و باعث تحریک آستر داخلی یا مخاط معده می شود. در نتیجه فرد احساس سوزش و ناراحتی می کند. این امر منجر به آسیب دیدن دیواره مری و تنگ شدن آن می شود.
افرادی که چنین مشکلی دارند، نمی توانند به راحتی غذایشان را ببلعند؛ در نتیجه نمی توانند غذا را به خوبی بجوند و همین باعث احساس درد در قفسه سینه می شود یا حتی ممکن است غذا در گلوی فرد گیر کند.
در برخی موارد فرد نیاز به انجام روش هایی برای گشاد کردن و بزرگ کردن مری دارد.
- تنگی پیلوریک:
به مجرای بین روده کوچک و معده «پیلور» گفته می شود. تنگ شدن مجرای پیلور زمانی ایجاد می شود که اسید معده به مدت طولانی در تماس با مخاط باشد. این امر باعث زخم شدن و آسیب دیدن دیواره پیلور می شود و در نتیجه غذا به راحتی هضم نمی شود.
برای بزرگ کردن مجرای پیلور از عمل جراحی استفاده می کنند.
نگاه اجمالی
سوء هاضمه در اکثر موارد خفیف است و با رعایت رژیم غذایی و برخی نکات مفید می توان آن را کنترل و از بروز علائم شدیدتر آن جلوگیری کرد.
داروهای ضد اسید معده، مهار کننده های پمپ پروتون و پروکینتیک ها را می توانید بدون نسخه پزشک از دارو خانه ها تهیه کنید.
