یکی از جدی‌ترین و شاید خطرناک‌ترین مشکلات دستگاه گوارش، خونریزی است. چنانچه فرد دچار خونریزی دستگاه گوارش شده باشد و از وجود چنین مشکلی در بدن خود بی‌اطلاع باشد، این احتمال که سلامتی و زندگی او به خطر بیفتد وجود دارد.
در ادامه، قصد داریم شما همراهان همیشگی دکتر چک را با علت های این مشکل، علائم و راه‌های درمان آن آشنا کنیم. با ما همراه باشید…
خونریزی دستگاه گوارش شامل چه عضو‌هایی از بدن می‌شود؟
خونریزی در ناحیه دستگاه گوارش، عارضه‌ای جدی است که در اندام‌های زیر ممکن است رخ دهد:
- معده؛
- مری؛
- روده کوچک (اثنی عشر)؛
- روده بزرگ (کولون)؛
- راست روده؛
- ناحیه مقعد.
چنانچه خونریزی در ناحیه معده، مری یا در قسمت ابتدای روده کوچک (اثنی عشر) رخ دهد، به آن خونریزی دستگاه گوارش فوقانی گفته می‌شود. خونریزی تحتانی نیز شامل خونریزی در قسمت‌هایی نظیر روده بزرگ، قسمت پایین روده کوچک، مقعد یا راست روده می‌شود.
شدت خونریزی می‌تواند در حد یک الی چند قطره در روز تا خونریزی بسیار شدید و از دست دادن قسمت زیادی از خون بدن در عرض چند ساعت باشد. در خیلی از اوقات، خونریزی بسیار کم است و فرد تنها از طریق نتایج آزمایش مدفوع متوجه آن می‌شود.
خونریزی دستگاه گوارش چه علائمی دارد؟
علائم خونریزی در دستگاه گوارش می‌توانند آشکار یا پنهان باشند. به عبارتی دیگر، در برخی مواقع، فرد به هیچ عنوان متوجه خونریزی نمی‌شود. این خونریزی می‌تواند از طریق دهان یا مقعد به بیرون از بدن هدایت شود و یا در درون بافت‌های بدن تجمع کرده و تشکیل لخته خون را بدهد.
خونریزی آشکار، علائمی نظیر موارد زیر را دارد:
- استفراغ خون که ممکن است به رنگ قرمز یا قهوه‌ای باشد و شبیه به تفاله چای یا قهوه به نظر برسد؛
- مدفوع سیاه و قیری؛
- خونریزی از مقعد (همراه یا بدون مدفوع کردن)؛
- وجود ماده‌ای لعاب مانند و چسبناک در بافت مدفوع.
خونریزی پنهان می‌تواند علائمی نظیر موارد زیر را داشته باشد:
- احساس سبکی در سر؛
- مشکل در تنفس؛
- غش و ضعف کردن؛
- درد در ناحیه قفسه سینه؛
- درد در قسمت شکم.
علائم شوک
این علامت زمانی ظاهر می‌شود که خونریزی به طور ناگهانی شروع شده و با شدت ادامه داشته باشد. علائم شوک شامل موارد زیر هستند:
- مشکل در دفع ادرار یا ادرار کم؛
- سریع شدن نبض؛
- بیهوشی.
هر کدام از علائم بالا، به مراجعه سریع و بدون معطلی به پزشک متخصص نیاز دارند. به محض دیدن علائم، باید هر چه سریع‌تر برای پیدا کردن علت و شروع درمان اقدام نمایید.
علت خونریزی دستگاه گوارش چیست؟
بسته به اینکه خونریزی در چه ناحیه‌ای رخ می‌دهد، می‌توان دلایل زیادی را به آن نسبت داد. پزشکان خونریزی در دستگاه گوارش را به دو دسته “خونریزی در دستگاه گوارش فوقانی” و “خونریزی در دستگاه گوارش تحتانی” تقسیم‌بندی می‌کنند.
علت‌های خونریزی دستگاه گوارش فوقانی
برخی از شناخته شده‌ترین دلایل خونریزی در دستگاه گوارش فوقانی عبارتند از:
زخم معده
زخم معده از شایع‌ترین دلایل خونریزی در دستگاه گوارش به شمار می‌رود. زخم‌هایی که در قسمت معده شکل می‌گیرند، به شکل زخم‌های باز و عمیقی هستند که در پوشش داخلی معده یا اثنی عشر دیده می‌شوند. یکی از علت‌های ایجاد زخم در قسمت معده می‌تواند مصرف داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) باشد. همچنین، مصرف داروهای رقیق‌کننده خون نیز می‌توانند به بافت معده آسیب وارد کنند. دلیل دیگر زخم معده، ابتلا به عفونت ناشی از نوعی باکتری خاص به نام هلیکوباکتر پیلوری است.
پارگی رگ‌های مری
ممکن است رگ‌ها به دلایل زیادی دچار تورم و پارگی شوند. به این مشکل واریس گفته می‌شود. چنانچه رگ‌های مری دچار واریس شوند، به آن “واریس مری” گفته می‌شود. سیروز کبد می‌تواند باعث تشدید این وضعیت شود. همچنین، سندرمی به نام سندرم مالوری وجود دارد که در صورت دچار شدن به آن، فرد به دلیل استفراغ مکرر یا شدید، دچار پارگی در قسمت دیواره‌های مری می‌شود.
گاستریک و زخم اثنی عشر
گاستریک همان التهاب معده است. زخم اثنی عشر نیز مربوط به قسمتی از روده کوچک می‌باشد. این دو مشکل، معمولا به دلیل ابتلا به عفونت ناشی از باکتری هلیکوباکتر پیلوری رخ می‌دهند. البته مصرف بیش از حد الکل و داروهای NSAID نیز می‌تواند باعث آن شود.
بلع جسم سخت
بلعیدن اجسام سخت و گوشه دار که با اسید معده حل نمی‌شوند، می‌تواند باعث پارگی و خونریزی در ناحیه دستگاه گوارش فوقانی شود.
تومور ها
چنانچه تومور در ناحیه مری، معده، لوزالمعده یا روده کوچک باشد، می‌تواند علائمی نظیر درد و خونریزی را به همراه داشته باشد.
آنژیودیسپلازی
آنژیودیسپلازی یا خونریزی در ناحیه رکتوم، یکی دیگر از مواردی است که باعث گشاد شدن و در نهایت پارگی عروق خونی دستگاه گوارش می‌شود.
علت‌های خونریزی دستگاه گوارش تحتانی
خونریزی در قسمت دستگاه گوارش تحتانی می‌تواند به دلایل زیر رخ دهد:
هموروئید
هموروئید یکی از شایع‌ترین دلایل خونریزی مقعد است. زمانی که سیاهرگ مقعد یا رکتوم متورم می‌شود، احتمال پارگی آن زیاد است. برخی از افراد بدون هیچ درمانی بهبود می‌باید و برخی دیگر برای بهبودی، نیازمند مصرف دارو یا عمل جراحی هستند.
شقاق مقعد
پارگی در حلقه عضلانی اسفنکتر مقعد می‌تواند باعث خونریزی‌های خفیف تا شدید شود. این عارضه معمولا به دلیل یبوست‌های طولانی مدت ایجاد می‌شود.
دیورتیکولوز
دیورتیکولوز نام بیماری مزمنی است که در طی آن، رگ‌های دیواره روده بزرگ متورم شده و به مرور زمان، باعث پارگی و خونریزی عروق می‌شود. در بسیاری از موارد، این خونریزی‌ها به طور خود به خود درمان می‌شوند. پزشک برای رد احتمال وجود سرطان، آزمایش کولونوسکوپی را تجویز می‌کند.
سرطان روده بزرگ
سرطان روده بزرگ در قسمت روده بزرگ و رکتوم شکل می‌گیرد. زمانی که سرطان پیشرفت کند، فرد علائمی مانند درد و خونریزی را مشاهده می‌کند.
کولیت
کولیت جزو شایع‌ترین علت‌های خونریزی در دستگاه گوارش است. این عارضه، در نتیجه التهاب دستگاه گوارش تحتانی رخ می‌دهد. دلایلی که باعث التهاب دستگاه گوارش تحتانی می‌شوند عبارتند از:
- عفونت؛
- مسموم شدن با غذا؛
- وجود انگل‌ها؛
- کولیت اولسراتیو (بیماری کرون)؛
- کاهش جریان خون در قسمت روده بزرگ.
از چه راهکار‌هایی می‌توان برای کاهش علائم استفاده نمود؟
در درجه اول، باید پس از دیدن علائم، هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید تا علت درد و خونریزی مشخص شود. گاهی اوقات، مراجعه زودهنگام به پزشک می‌تواند عامل مهمی در موفقیت بیشتر درمان باشد. در صورتی که پزشک از شما خواست تا در بیمارستان بستری شوید، بهتر است حرف او را جدی گرفته و برای انجام آزمایش‌های لازم اقدام کنید.
نتیجه آزمایش به انتخاب درمان مناسب و سرعت بخشیدن به روند بهبودی کمک می‌کند.
در برخی مواقع، پزشک برای توقف خونریزی، توصیه می‌کند که از ابزار دوربین دار و لیزر برای ترمیم و بستن زخم استفاده شود.
در صورتی که علت خونریزی به دلیل هموروئید باشد، پزشک برخی درمان‌های گیاهی و دارویی را توصیه می‌کند. در مواردی که بواسیر شدید باشد و به درمان‌های دارویی و گیاهی جواب ندهد، پزشک از درمان حرارتی و یا جراحی برای حذف سریع هموروئید استفاده می‌کند.
در صورتی که خونریزی به دلیل ابتلا به عفونت باشد، مصرف آنتی بیوتیک‌های تجویز شده برای توقف خونریزی کافی است.
علت خونریزی دستگاه گوارش چگونه تشخیص داده می‌شود؟
در قدم اول، پزشک درباره علائم و مشاهدات شما سوالاتی را مطرح می‌کند. همچنین، نمونه مدفوع برای بررسی خونریزی و شدت آن، به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.
در قدم بعدی، تشخیص علت به این بستگی دارد که کدام ناحیه از دستگاه گوارش دچار خونریزی شده است:
تشخیص خونریزی در دستگاه گوارش فوقانی
پزشک برای تشخیص خونریزی در ناحیه دستگاه گوارش فوقانی، آزمایشات زیر را تجویز می‌کند:
- اندوسکوپی: اندوسکوپی به وسیله یک دوربین کوچک که در بالای لوله اندوسکوپی چسبانده شده، انجام می‌شود. این لوله از راه دهان وارد دستگاه گوارش فوقانی می‌شود و تصاویر بافت ها را به دستگاه ارسال می‌کند.
- آنتروسکوپی: در صورتی که در آندوسکوپی علت خونریزی مشخص نشود، روش آنتروسکوپی تجویز می‌شود. در این روش، بالونی که متصل به دوربین است را از طریق دهان وارد دستگاه گوارش می‌کنند. با باد کردن بالون، پزشک می‌تواند دیواره دستگاه گوارش را با دقت بیشتری بررسی کند.
تشخیص خونریزی در دستگاه گوارش تحتانی
پزشک برای تشخیص خونریزی در ناحیه دستگاه گوارش تحتانی، آزمایشات زیر را تجویز می‌کند:
- کولونوسکوپی: در طول آزمایش کولونوسکوپی، یک لوله کوچک و انعطاف پذیر از طریق مقعد، وارد راست روده می‌شود. دوربین متصل به این لوله به پزشک کمک می‌کند تا روده بزرگ را با دقت هر چه بیشتر رصد کرده و علائم احتمالی را بررسی کند.
- بیوپسی: در طول آزمایش کولونوسکوپی، چنانچه پزشک زائده مشکوکی مشاهده کند، با استفاده از ابزاری که در انتهای لوله تعبیه شده، یک نمونه از بافت را برداشته تا در آزمایشگاه، بر روی آن آزمایش‌های لازم صورت پذیرد.
- اشعه ایکس: برای تصویر‌برداری اشعه ایکس از دستگاه گوارش، یک ردیاب رادیواکتیو بی‌ضرر به رگ بیمار تزریق می‌شود تا با دقت بیشتری، رگ‌های خونی و محل خونریزی مشخص شوند.
- سی تی آنژیوگرافی: با استفاده از این آزمایش، محل خونریزی در شکم و لگن مشخص می‌شود. این روش نسبت به روش اشعه ایکس، جزئیات بیشتری را نمایش می‌دهد.
- اسکن هسته‌ای RBC: در این روش، نوعی ردیاب رادیواکتیو بی‌ضرر برای ردیابی و بررسی گلبول‌های قرمز خون به بیمار تزریق می‌شود. این آزمایش، نحوه عملکرد سلول‌های بدن و نوع تکثیر آن‌ها را نشان می‌دهد.
عوارض خونریزی دستگاه گوارش
چنانچه خونریزی در دستگاه گوارش به موقع کنترل و درمان نشود، احتمال اینکه فرد دچار عوارض ناشی از آن شود وجود دارد. برخی از این عوارض عبارتند از:
- دیسترس تنفسی (زجر تنفسی)؛
- حمله قلبی؛
- عفونت داخلی؛
- شوک و از دست دادن هوشیاری؛
- مرگ.
پیشگیری از خونریزی در دستگاه گوارش
هر چند در برخی مواقع پیشگیری از این عارضه تقریبا غیر ممکن است، اما با رعایت برخی موارد، می‌توانید خطر آن را به طرز قابل توجهی کاهش دهید. این موارد عبارتند از:
- با مشورت با پزشک، سعی در کمتر کردن مصرف داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی و جایگزین کردن آن‌ها با داروهای گیاهی و بی‌ضرر داشته باشید.
- تا حد ممکن، مصرف الکل را کمتر کنید و یا به طور کلی مصرف آن را متوقف کنید.
- در صورتی که به سیگار یا دخانیات دیگر وابسته هستید، این وابستگی را قطع کنید.
- در صورتی که به بیماری‌های دستگاه گوارش مبتلا هستید، داروهای خود را طبق دستور پزشک مصرف نمایید.
سخن پایانی
خونریزی دستگاه گوارش یک عارضه بسیار جدی است و در صورت شدید شدن، می‌تواند زندگی بیمار را به خطر بیاندازد. مهم‌ترین نکته این است که در صورت مشاهده هرگونه علائمی، به سرعت به پزشک مراجعه کرده و برای انجام آزمایش‌های لازم اقدام کنید. هر چه فاصله بین شروع بیماری تا تشخیص و درمان کمتر باشد، درمان با موفقیت بیشتری انجام می‌شود و زمان کمتری با آن درگیر خواهید بود.
توجه داشته باشید که در صورت عدم درمان و سهل انگاری در مراجعه به پزشک، احتمال اینکه با عوارض خطرناک این عارضه نظیر حمله قلبی یا شوک مواجه شوید وجود دارد.
بسیاری از علت‌های خونریزی در ناحیه دستگاه گوارش، با درمان‌های ابتدایی و مصرف دارو قابل حذف هستند. در موارد حاد و شدیدتر، پزشک روش‌های درمانی جدی تری را برای توقف خونریزی و درمان کامل بیمار توصیه می‌کند.
