بیماری فلج مغزی (CP)، به گروهی از اختلالات گفته می‌شود که توانایی فرد برای حفظ تعادل، حرکت و حفظ وضعیت بدن را با مشکل مواجه می‌کنند. این اختلال، یکی از شایع‌ترین انواع ناتوانی حرکتی در کودکی محسوب می‌شود. فلج مغزی، به دلیل رشد غیر طبیعی مغز یا آسیب‌هایی که در زمان رشد آن وارد می‌شوند، اتفاق می‌افتد و توانایی فرد برای بکارگیری ماهیچه‌های بدن را با اشکال مواجه می‌کند.
علائم این بیماری از هر فرد به فرد دیگر متفاوت است. برخی از افرادی که به این بیماری مبتلا هستند، برای راه رفتن به تجهیزات خاصی نیاز دارند و یا ممکن است اصلا قادر به راه رفتن نباشند. در مقابل، برخی از بیمارانی که به فلج مغزی خفیف دچاراند، مشکل کمی در راه رفتن دارند و به کمک خاصی نیاز ندارند.
این بیماری با گذشت زمان پیشرفت نمی‌کند؛ با این حال، علائم آن در طول زندگی فرد، ممکن است تغییر کنند. ناتوانی ذهنی، تشنج، مشکل در بینایی یا شنوایی، مشکلات مفصلی و تغییر در ستون فقرات، از شایع‌ترین عوارض این بیماری به شمار می‌رود.
با دکتر چک همراه باشید تا با یکدیگر، به بررسی کامل و جامع بیماری فلج مغزی بپردازیم…
انواع فلج مغزی
قبل از هر چیزی، باید انواع این بیماری را معرفی کنیم. پزشکان، فلج مغزی را بر اساس نوع حرکات درگیر بدن، طبقه‌بندی می‌کنند. اختلال در حرکت، به ناحیه درگیر مغز بستگی دارد. انواع اختلالات حرکتی ناشی از بیماری فلج مغزی عبارتند از:
فلج مغزی اسپاستیک
شایع‌ترین نوع فلج مغزی که باعث سفت شدن عضلات بدن می‌شود، فلج مغزی اسپاستیک است. آمار‌ها نشان می‌دهند از بین بیماران فلج مغزی، حدود 80% به نوع اسپاستیک آن دچاراند. حرکت عضلات در این بیماران، ناخوشایند و سخت به نظر می‌رسند و معمولا موارد زیر را گزارش می‌کنند:
- دیپلژی/دیپارزی اسپاستیک: سفتی عضلات عموما در پاها دیده می‌شود و بازوهای بیمار، کمتر تحت تاثیر قرار می‌گیرند و یا اصلا سفتی عضلانی را تجربه نمی‌کنند. در این بیماران، به دلیل سفت شدن عضلات باسن و ساق پا، راه رفتن قیچی مانند دیده می‌شود.
- همی پلژی/همی پارزی اسپاستیک: فقط یک طرف بدن فرد دچار گرفتگی عضلانی شده و معمولا بازوها بیشتر از پاها آسیب می‌بینند.
- کوادری پلژی/کوادری پارزی اسپاستیک: شدید‌ترین نوع اسپاستیک مربوط به این نوع است که دست‌ها، پاها، صورت و تنه را درگیر می‌کند. بیماران، معمولا نمی‌توانند راه برند و بیماری آن‌ها اغلب با تشنج، ناتوانی ذهنی، مشکل در گفتار، بینایی یا شنوایی همراه است.
فلج مغزی دیسکینتیک
این نوع فلج مغزی شامل فلج مغزی کریوآتتوئید، آتتوئید و دیستونیک می‌شود. بیمارانی که به فلج مغزی دیسکینتیک مبتلا هستند، در کنترل عضلات دست و پای خود مشکل دارند و عمل راه رفتن یا نشستن برایشان دشوار است. همچنین، وجود حرکات غیر قابل کنترل مانند تاب دادن (آهسته یا سریع) اندام های بدن در این بیماران دیده می‌شود. شدت گرفتگی عضلات در این بیماران، ممکن است در یک روز یا در چند روز متوالی تغییر کند و به سمت گرفتگی شدید تا گرفتگی خفیف پیش رود.
فلج مغزی آتاکسیک
بیمارانی که به فلج مغزی آتاکسیک مبتلا هستند، در حفظ تعادل و هماهنگی بدن مشکل دارند. برخی از بیماران، راه رفتن ناپایدار را تجربه می‌کنند و ممکن است در طول پیاده روی، با حرکات سریع یا کند دست‌ها یا پاهای خود مواجه شوند. همچنین، کارهایی که با دست یا پا انجام می‌شوند (مانند نوشتن، تایپ کردن، نگه داشتن وسایل، بالا رفتن از پله‌ها و…) در این بیماران معمولا با مشکلاتی همراه است.
فلج مغزی مختلط
برخی از افراد، علائم چند نوع فلج مغزی را نشان می‌دهند. شایع‌ترین نوع فلج مغزی مختلط، فلج مغزی اسپاستیک-دیسکینتیک است.
علائم بیماری فلج مغزی
علائم این بیماری، از هر فرد به فرد دیگر متفاوت است. ممکن است کل بدن یک بیمار درگیر این بیماری باشد و در بدن بیمار دیگری، فقط یک یا دو اندام درگیر باشند. به طور کلی، علائم فلج مغزی، در دسته بندی‌های زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:
حرکت و هماهنگی
- سفتی یا رفلاکس عضلات؛
- بیش از حد سفت یا بیش از حد شل بودن عضلات؛
- عدم تعادل بین عضلات؛
- لرزش یا حرکات تند غیر ارادی؛
- حرکات انقباضی آهسته؛
- درگیری عضلات یک طرف بدن؛
- مشکل در راه رفتن: مانند راه رفتن خمیده، قیچی مانند، نامتقارن، پهن یا راه رفتن روی انگشتان پا؛
- مشکل در انجام حرکات ظریف: مانند برداشتن وسایل، بستن دکمه و…
گفتار و غذا خوردن
- تاخیر در صحبت کردن؛
- عدم توانایی در درست صحبت کردن؛
- مشکل در جویدن، مکیدن و یا بلعیدن؛
- ترشح بیش از حد آب دهان؛
رشد و نمو
- تاخیر در یادگیری مهارت‌هایی مانند راه رفتن، نشستن؛
- مشکل در یادگیری؛
- ناتوانی ذهنی؛
- تاخیر در رشد که منجر به کوچک ماندن اندام‌ها با توجه به سن می‌شود.
مشکلات دیگر
- مشکل در شنوایی؛
- ضعف یا حرکت غیرطبیعی چشم‌ها؛
- صرع (تشنج)؛
- احساس لمس غیر طبیعی یا احساس درد در عضلات؛
- مشکلات روده و مثانه؛
- مشکلات مربوط به سلامت روان.
علت ابتلا به فلج مغزی
با اینکه رشد غیر طبیعی مغز معمولا قبل از تولد رخ می‌دهد، اما می‌تواند در همان ابتدای تولد و یا در دوران نوزادی نیز اتفاق بیفتد. در اکثر مواقع، علت ابتلا به فلج مغزی مشخص نیست. با این حال، موارد زیر، می‌توانند باعث اختلال در رشد مغز شوند:
- جهش ژنتیکی؛
- عفونت مادر (در زمان رشد جنینی)؛
- سکته مغزی جنین (ناشی از مشکل در خونرسانی به جنین است)؛
- خونریزی مغزی در زمان دوران جنینی یا نوزادی؛
- عفونت در دوران نوزادی؛
- صدمه به مغز نوزاد؛
- کمبود اکسیژن در زمان زایمان.
عوامل خطر فلج مغزی
برخی از عوامل، با بالا رفتن ریسک ابتلا به بیماری فلج مغزی، در ارتباط هستند. این عوامل عبارتند از:
- سلامت مادر: برخی از عفونت‌ها مانند سیتومگالوویروس، سرخجه، تبخال تناسلی، سیفلیس، توکسوپلاسموز، عفونت ویروس زیکا، عفونت‌های داخل رحمی و سایر مشکلات نظیر تشنج، پره اکلامپسی یا مشکلات تیروئیدی مادر، می‌توانند خطر ابتلا به فلج مغزی در جنین را افزایش دهند.
- بیماری‌های نوزاد: بیماری‌هایی نظیر مننژیت باکتریایی، آنسفالیت ویروسی، زردی شدید و خونریزی در مغز، می‌توانند ریسک ابتلا به فلج مغزی در دوران نوزادی را افزایش دهند.
- عوامل مربوط به بارداری و زایمان: وزن کم نوزاد در زمان تولد، چند قلو بودن نوزادان، تولد زودرس و بروز مشکل در حین زایمان، خطر ابتلا به فلج مغزی را تا حد کمی افزایش می‌دهند.
عوارض بیماری فلج مغزی
برخی از شایع‌ترین عوارضی که این بیماری می‌تواند به همراه خود داشته باشد، عبارتند از:
- تغییر شکل و دررفتگی مفاصل؛
- خم شدن استخوان‌ها؛
- سوء تغذیه؛
- افسردگی؛
- بیماری‌های قلبی و ریوی؛
- آرتروز؛
- پوکی استخوان؛
- اختلال در خواب؛
- مشکلات مربوط به سلامت دهان و دندان؛
- مشکلات پوستی.
پیشگیری از ابتلا به فلج مغزی
این بیماری قابل پیشگیری نیست؛ اما با انجام برخی از اقدامات، می‌توان خطر ابتلای نوزاد را کاهش داد. در صورتی که باردار هستید و یا قصد بارداری دارید، بهتر است موارد زیر را انجام دهید:
- واکسینه شدن (مخصوصا در برابر بیماری‌هایی مانند سرخجه)؛
- اجتناب از مصرف دخانیات و الکل؛
- حفظ وزن طبیعی مادر و نوزاد؛
- انجام اقدامات ایمنی برای جلوگیری از ضربه به سر نوزاد.
تشخیص فلج مغزی
از آنجایی که علائم این بیماری ممکن است تا چند ماه پس از تولد نمایان شوند، این احتمال که تشخیص به تاخیر بیفتد وجود دارد. در صورتی که پزشک احتمال وجود فلج مغزی را بدهد، کودک را از نظر رشد و تکامل بررسی می‌کند. همچنین، ممکن است شما را به متخصصانی که در زمینه درمان بیماری‌های مغزی فعالیت دارند، ارجاع دهد.
برای تشخیص و یا رد این بیماری، از مجموعه‌ای از آزمایش‌ها نظیر اسکن مغز، MRI، سونوگرافی جمجمه، الکتروانسفالوگرام EEG))، آزمایش خون، ادرار یا پوست (برای غربالگری ژنتیکی یا متابولیک) استفاده می‌شود.
همچنین، پزشک مواردی نظیر میزان تحرک، گوش فرا دادن، صحبت کردن، نحوه واکنش نوزاد به شرایط و مواردی از این دست را بررسی می‌کند.
درمان فلج مغزی
هیچ درمانی برای فلج مغزی وجود ندارد. با این حال، پزشکان از گزینه‌های درمانی برای بهبود عملکرد بیماران استفاده می‌کنند. داروهایی مانند شل/سفت‌کننده عضلات، تزریق به عضله/عصب، داروهای کاهش آب دهان و… برای کنترل شرایط استفاده می‌شوند. همچنین، برخی از درمان‌ها نظیر فیزیوتراپی، گفتار درمانی، تفریح درمانی و استفاده از تجهیزاتی مانند بریس، آتل، عصا یا ویلچر، می‌توانند به بهبود وضعیت بیمار کمک کنند.
در موارد شدید‌تر بیماری، پزشک بسته به شرایط، یکی از درمان‌های جراحی که شامل عمل جراحی ارتوپدی و برش رشته‌های عصبی می‌شود را توصیه می‌کند.
سخن پایانی
فلج مغزی، به دلیل آسیب به قشر مغز در زمان جنینی یا پس از تولد، اتفاق می‌افتد. این آسیب می‌تواند ناشی از شرایط پزشکی مادر یا جنین و یا وقوع حوادثی نظیر ضربه به سر ایجاد شود. بیمار فلج مغزی، بسته به شدت آسیب مغزی، برخی از توانایی‌های حرکتی خود را از دست می‌دهد.
شدت این بیماری از هر فرد به فرد دیگر متفاوت است. ممکن است فردی به طور کامل قادر به انجام هیچ حرکتی نباشد و فرد دیگری، فقط با یک اختلال حرکتی کوچک سروکار داشته باشد.
هیچ درمان شناخته شده‌ای برای این بیماری وجود ندارد و گزینه‌های درمانی موجود، برای بهبود عملکرد حرکتی بیماران و کیفیت زندگی او مورد استفاده قرار می‌گیرند.
در صورتی که سوال و یا نظری درباره بیماری فلج مغزی دارید، می‌توانید آن را در قسمت نظرات مطرح کرده و منتظر پاسخ پزشکان دکترچک باشید.
