حتما تا به حال درباره بیماری مننژیت شنیده اید یا به این بیماری مبتلا شده اید. مننژیت باکتریایی جدی ترین نوع مننژیت است و در صورت درمان نکردن می تواند حتی منجر به مرگ یا ناتوانی دائمی در انسان شود. منژیت از راه های مختلفی وارد بدن می شود مانند ویروس، انگل، باکتری و…. در این مقاله می خواهیم درباره مننژیت باکتریایی صحبت کنیم که همان طور که از نام آن پیداست عامل ایجاد این عفونت باکتری ها هستند. این بیماری جزو بیماری های اورژانسی محسوب می شود. با دکتر چک همراه باشید …
منژیت چیست ؟
مننژیت بر روی مننژ (مننژ غشایی است که مغز و نخاع را احاطه کرده و از سیستم عصبی مرکزی (CNS) محافظت می کنند و همراه با مایع مغزی نخاعی است) اثر می گذارد و آن را ملتهب می کند و در نتیجه این التهاب سلامت و زندگی بیمار مختل می شود. طبق آماری که محققان بدست آوردند در سال 2006 میزان مرگ و میر بر اثر مبتلا شدن به مننژیت باکتریایی 34 درصد بوده و 50 درصد از بیماران بعد از بهبودی اثرات و عوارض طولانی مدت آن را تجربه کردند. به همین دلیل است که پزشکان همواره می گویند به محض دیدن علامئم باید در اسرع وقت درمان آن را شروع کرد.
چندین نوع باکتری می تواند باعث مننژیت باکتریایی شوند. از جمله استرپتوکک پنومونیه و گروه B استرپتوککها (نوع فرعی III که معمولاً در مهبل ساکن است و معمولاً عامل اصلی ابتلا به این بیماری در طول هفتهٔ اول زندگی نوزادان است).
انواع دیگر مننژیت شامل مننژیت ویروسی، انگلی، قارچی و غیر عفونی است اما نوع باکتری آن شدیدتر است و اثرات و عوارض بیشتری دارد. خوشبختانه تزریق واکسنها به طور چشمگیری میزان بروز مننژیت باکتریایی را کاهش داده اند.
اطلاعاتی در مورد مننژیت باکتریایی
بیایید اطلاعاتی کلی درباره بیماری مننژیت را با هم بخوانیم. برای اطلاع از نحوه عملکرد و تاثیرات این بیماری با ما همراه باشید…
- در ایالات متحده آمریکا از سال 2003 تا 2007، هر ساله حدود 4100 مورد مننژیت باکتریایی رخ داده، که از این تعداد حدود 500 مورد باعث مرگ بیمار شده است.
- نوع باکتریایی دومین نوع شایع مننژیت است (نوع اول ویروسی است)، اما جدی تر است و خطرات آن هم به طبع بیشتر از نوع اول است.
- نوزادان به دلیل سیستم ایمنی ضعیفی که دارند بیشتر در معرض خطر ابتلا به مننژیت باکتریایی هستند. این باکتری در مکانهایی که افراد زیادی حضور دارند مانند دانشگاه، مدرسه و… به راحتی پخش می شود.
- علائم اولیه این بیماری شامل تب بالا و سفتی گردن، سردرد، حالت تهوع، استفراغ، گیجی و سردرگمی و افزایش حساسیت به نور است. در صورت مشاهده این علائم باید هر چه سریع تر به پزشک مراجعه کنید.
- یکی از بهترین کارهایی که برای جلوگیری از گسترش مننژیت در جامعه انجام می شود واکسیناسیون است که از اهمیت بالایی هم برخوردار است. واکسن هایی که از سه نوع مننژیت باکتریایی محافظت می کنند شامل Neisseria meningitidis (N. meningitidis) ، Streptococcus pneumoniae (S. pneumoniae) و Hib هستند. در ادامه در مورد این واکسن ها توضیح می دهیم.
علائم اولیه مننژیت باکتریایی شامل موارد زیر است:
طبق گفته مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) علائم مننژیت ممکن است ناگهان یا طی چند روز ظاهر شود. این علائم معمولاً در 3 تا 7 روز پس از ورود باکتری به بدن ظاهر می شوند
- تهوع و استفراغ
- تب
- سردرد و سفت شدن گردن
- درد عضلانی
- حساسیت به نور
- احساس گیجی
- سرد شدن دست یا پا و پوست
- در بعضی موارد، ظاهر شدن جوش هایی که با فشار دادن از بین نمی روند
علائم بعدی که شدید تر هستند شامل تشنج و کما است.
کودکان زیر 7 سال ممکن است علائم زیر را داشته باشند:
- خیلی سریع نفس می کشند
- از تغذیه خودداری می کنند و زودرنج و حساس می شوند
- بیش از حد گریه می کنند، یا ناله های بلند سر می دهند
- بدنشان سفت می شود و حرکاتشان شبیه به تشنج است، یا بی میل و سست هستند
- در طی ابتلا به این بیماری ممکن است ملاج کودک برآمده شود.
آزمایش شیشه برای تشخیص جوش های مننژیت
جوش های مننژیت به علت نشت خون به بافت زیر پوست ایجاد می شوند. این جوش ها ممکن است به عنوان چند لکه کوچک در هر قسمت از بدن شروع شود و سپس به سرعت پخش شوند و هر کدامشان مانند کبودی های تازه به نظر برسد.
آزمایش شیشه می تواند در تشخیص جوش های ناشی از بیماری مننژیت کمک کند. برای این کار مراحل زیر را انجام دهید:
- پهلوی یک لیوان نوشیدنی را محکم بر روی جوش فشار دهید.
- اگر جوش ها محو شدند و رنگشان تحت فشار از بین رفت، جوش های مننژیت نیستند.
- اگر رنگشان در برابر فشار عوض نشد باید فوراً با پزشک تماس بگیرید.
در طول این بیماری ممکن است جوش ها یا لکه ها محو شوند و دوباره برگردند، بنابراین در صورت رفع شدن جوش ها درمان را قطع نکنید.
علت بیماری
مننژیت باکتریایی می تواند توسط طیف وسیعی از باکتری ها ایجاد شود، این باکتری های شامل موارد زیر هستند:
- هموفیلوس آنفولانزا گروه B ( influenzae) یا همان (Hib)
- نیسیریا مننژیت ( meningitides)
- استرپتوکوک پنومونیه ( pneumonia)
- لیستریا مونوسیتوژنز ( monocytogenes)
- استرپتوکوک گروه B
در سنین مختلف افراد تحت تأثیر انواع مختلف این باکتری قرار می گیرند، به عنوان مثال باکتری که یک فرد جوان را تحت تاثیر قرار می دهد ممکن است بر روی یک فرد کهنسال بی اثر باشد و بالعکس. باکتری هایی که باعث مننژیت می شوند، معمولاً از یک شخص به فرد دیگر منتقل می شوند، مثلاً از طریق تنفس سرفه و عطسه فرد آلوده یا از طریق وارد شدن بزاق یا تف آلوده به داخل دهان. برخی از انواع باکتری ها می توانند از طریق غذا گسترش یابند و ازین طریق افراد زیادی را آلوده کنند. همچنین استرپتوکوک گروه B می تواند در طی زایمان از مادران به نوزادان منتقل شود.
برخی افراد بدون اینکه متوجه شوند حامل این باکتری ها هستند. آنها باکتری را در بدن خود حمل می کنند اما علائمی از آن در بدنشان دیده نمی شود. زندگی کردن در خانه ای با حامل یا شخصی که مننژیت دارد خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می دهد.
انجام واکسیناسیون برای جلوگیری از مننژیت بسیار مهم است. یکی از عوامل ابتلای کودکان زیر 5 سال به H. influenzae دریافت نکردن واکسن Hib است، پس بهتر است کودکان خود را در مقابل این بیماری واکسینه کنید.
عوامل خطرساز
مننژیت باکتریایی می تواند در هر سنی اتفاق بیفتد، اما کودکان و شیرخواران حساس تر هستند و بیشتر در خطر عوارش این بیماری قرار دارند.
عواملی که خطر این بیماری را افزایش می دهد عبارتند از:
- نقص آناتومیک و یا تروما مانند شکستگی جمجمه و برخی از جراحی ها می تواند خطر ابتلا به مننژیت را افزایش دهد، در این مورد احتمال وارد شدن باکتری به سیستم عصبی وجود دارد
- عفونت در ناحیه سر یا گردن
- رفت و آمد با افراد زیاد و حضور فعال در اجتماع
- زندگی یا مسافرت به مکانهای خاص که آمار زیادی از بروز بیماری مننژیت را دارند مانند صحرای آفریقا
- در شرایطی که به دلیل وضعیت پزشکی خاص و یا معالجه یک بیماری سیستم ایمنی فرد ضعیف شده باشد
- کار در آزمایشگاه ها و تشکیلاتی که در آن عوامل بیماری زای مننژیت وجود دارد
ممکن است یک فرد در طول زندگی خود بارها به مننژیت باکتریایی دچار شود اما این اتفاق نادر است.هرچند هیچ تضمینی وجود ندارد که بعد از مبتلا شدن به این بیماری در برابر آن مصون شوید اما معمولا پس از بهبودی با رعایت بهداشت و انجام واکسیناسیون خطر ابتلا به آن را کمتر می کنید. مطالعات نشان می دهد که 59 درصد از موارد تکرار مننژیت در یک فرد به دلیل نقص آناتومیک بدن و 36 درصد در افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف رخ می دهد.
درمان مننژیت باکتریایی
درمان مننژیت باکتریایی معمولاً شامل بستری شدن در بخش مراقبت های ویژه بیمارستان است، همانطور که قبلا گفتیم این بیماری جزو بیماری های اورژانسی است و در صورت درمان نشدن سلامت فرد را به شدت تهدید می کند. برای درمان این بیماری استفاده از آنتی بیوتیک ها ضروری هستند و ممکن است پزشک تشخیص دهد که فرد قبل از گرفتن نتایج آزمایش و حتی قبل از رسیدن به بیمارستان آنتی بیوتیک مصرف کند.
درمان این بیماری شامل استفاده از موارد زیر است:
- آنتی بیوتیک ها: برای درمان این بیماری آنتی بیوتیک ها معمولاً به صورت داخل وریدی تجویز می شوند.
- کورتیکواستروئیدها: اگر التهاب باعث ایجاد فشار در مغز شود، ممکن است این دارو به بیمار داده شود، اما بررسی ها نتایج متناقضی را نشان می دهد و به خاطر همین در مصرف این دارو احتیاط می شود.
- استامینوفن یا پاراستامول: این دارو ها به همراه استفاده از حمام اسفنجی خنک، پدهای خنک کننده، مصرف مایعات و تهویه اتاق، تب را کاهش می دهند.
- ضد تشنج: اگر بیمار تشنج داشته باشد، ممکن است از یک ضد تشنج مانند فنوباربیتال یا دیلانتین استفاده شود.
- اکسیژن درمانی: برای کمک به بهتر شدن تنفس از اکسیژن استفاده می شود.
- مایعات: مایعات داخل وریدی می توانند از کمبود آب بدن جلوگیری کنند، به ویژه اگر بیمار استفراغ کند یا قادر به نوشیدن آب نباشد.
- آرام بخش ها: در صورت تحریک پذیری یا بی قرار بودن، بیمار را آرام می کند.
همچنین ممکن است برای نظارت بر میزان قند خون، سدیم و سایر مواد شیمیایی حیاتی بیمار از او آزمایش خون گرفته شود.
پیشگیری
از آنجا که چندین نوع باکتری می تواند باعث مننژیت باکتریایی شود، بنابراین طیف وسیعی از واکسن ها برای جلوگیری از عفونت لازم است، بنابراین اگر می خواهید به طور کامل در برابر این بیماری ایمن شوید تمام واکسن های آن را در زمان تعیین شده تزریق کنید.
جالب است بدانید که اولین واکسن در سال 1981 برای محافظت در برابر زیرگروه 4 و13 بیماری N. meningitides ایجاد شده بود.
در یک مطالعه که بر روی 17 میلیون نفر در ایالات متحده انجام شد، مشخص شد که پس از معرفی واکسیناسیون روتین علیه باکتریهای ایجاد کننده مننژیت و تزریق آنها، شیوع انواع مننژیت از سال 1998 تا 2007، 31 درصد کاهش یافته است. واکسن مننژوکوک واکسن اصلی در ایالات متحده است. همه کودکان در این کشور باید در سن 11 تا 12 سالگی و مجدداً در سن 16 سالگی که خطر عفونت بیشتر است، این واکسن را تزریق کنند.
واکسن Hib از کودکان در برابر بیماری H. Influenzae محافظت می کند. قبل از معرفی و انجام واکسیناسیون در آمریكا در سال 1985، بیماری H. Influenzae سالانه بیش از 20000 كودك كمتر از 5 سال را آلوده می کرد و میزان مرگ و میر 3 تا 6 درصد بود. از آن زمان تا کنون واکسیناسیون گسترده، بروز مننژیت باکتریایی را بیش از 99 درصد کاهش داده است.
واکسن Hib در چهار دوز در سنین 2، 4، 6 و 12 تا 15 ماهگی تجویز می شود. عوارض جانبی واکسن ها ممکن است شامل قرمزی و درد در محل تزریق و همچنین تب خفیف باشد. بهتر است برای اطمینان از عدم وجود آلرژی به این واکسن ها به پزشک مراجعه کنید.
هم چنین برای جلوگیری از شیوع مننژیت باکتریایی و سایر بیماری ها، باید بهداشت فردی مانند شستشوی مکرر دست را انجام دهید، این کار به طور قابل توجهی میزان ابتلا به بیماری ها را کاهش می دهد.
امیدواریم با خواندن این مقاله اطلاعات لازم در مورد این بیماری را بدست آورده باشید، چرا که آگاهی از علائم و نشانه های مننژیت باکتریایی انجام اقدامات فوری را در صورت لزوم آسانتر می کند و روند بهبود را بسیار سریع تر و کم خطر تر می کند.
