کم کاری هیپوفیز چیست؟ هر چه که باید بدانید

کم کاری هیپوفیز عارضه ای نادر بوده که به واسطه آن، غده هیپوفیز تولید یک، چندین یا تمام هورمون های خودش را کاهش می دهد.

علائم، روش های تشخیص و درمان کم کاری هیپوفیز به نوع هورمون هایی که تولید نمی شوند، بستگی دارد. زمانی فرد دچار این عارضه می شود که غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس آسیب دیده یا اختلالی در آن ها ایجاد شود.

در این مقاله از سایت دکتر چک می خواهیم به بررسی کم کاری هیپوفیز، دلایل، روش های درمان و علائم این عارضه نادر بپردازیم.

کم کاری هیپوفیز چیست؟

کم کاری هیپوفیز به عارضه ای نادر گفته می شود که به واسطه آن غده هیپوفیز در تولید یک، چندین یا تمام هورمون های خودش کم کاری می کند.

این هورمون ها در اصل یک سری مواد شیمیایی هستند که میان فعالیت های مختلف هماهنگی ایجاد می کنند به این صورت که سیگنال را از خون به اندام ها، ماهیچه ها و بافت های دیگر ارسال می کنند.

هورمون های تولید این غده وظایف خیلی مهم را در بدن بر عهده دارند، مثل متابولیسم، رشد و تولید مثل. غده هیپوفیز در دستگاه غدد درون ریز قرار گرفته است.

بروز اختلال یا آسیب دیدگی غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس باعث کم کاری غده هیپوفیز می شود.

غده هیپوفیز مسئول تولید چه هورمون هایی است؟

غده هیپوفیز مسئول تولید این هورمون ها است:

هورمون آدرنوکورتیکوتروپین

این هورمون غدد درون ریز را به تولید کورتیزول (هورمون استرس) تحریک کرده و هورمون کورتیزول نیز می تواند فشار خون و سطح گلوکوز خون را ثابت نگه دارد.

هورمون ضدادراری

این هورمون مسئول حفظ تعادل میان آب و سدیم در بدن است.

هورمون محرک فولیکولی یا FSH

این هورمون در آقایان مسئول تولید اسپرم و در خانم ها مسئول تحریک تخمدان ها برای تولید استروژن و رشد تخمک است.

هورمون رشد

همان طور که از اسمش هم مشخص است، هورمون رشد محرک رشد در کودکان است. در بزرگسالان نیز وظیفه حفظ ماهیچه ها و استخوان های سالم را بر عهده داشته و بر توزیع چربی تاثیر می گذارد. علاوه بر این، هورمون رشد تاثیری مستقیم بر سوخت و ساز بدن هم دارد.

هورمون لوتئینه کننده

این هورمون در آقایان محرک تولید تستوسترون و در خانم ها مسئول تحریک تخمک گذاری است.

اکسی توسین

اکسی توسین در خانم ها نقش قابل توجهی در هنگام زایمان داشته و به ایجاد شیر در پستان ها کمک می کند. حتی این هورمون باعث ایجاد پیوندی عاطفی میان مادر و فرزند هم می شود.

پرولاکتین

هورمون پرولاکتین بعد از به دنیا آمدن نوزاد تولید شیر در پستان را تحریک کرده و تاثیری مستقیم بر چرخه های قائدگی دارد.  در بزرگسالان نیز پرولاکتین بر قدرت باروری و فعالیت های جنسی اثر می گذارد.

هورمون محرک تیروئید

هورمون محرک تیروئید یا TSH نیز غده تیروئید را به تولید هورمون هایی تحریک می کند که مسئول سوخت و ساز بدن، حفظ انرژی و مدیریت سیستم عصبی هستند.

انواع مختلف کم کاری هیپوفیز

با در نظر گرفتن تعداد هورمون هایی که این غده تولید نمی کند، کم کاری هیپوفیز را به سه نوع اصلی می توان دسته بندی کرد:

• کمبود منفرد هیپوفیز. غده هیپوفیز صرفا یک هورمون را تولید نمی کند.
• کمبود چندگانه هورمون هیپوفیز. در این صورت، غده هیپوفیز دو یا چندین هورمون تولید نمی کند.
• بی کفایتی قسمت قدامی غده هیپوفیز. در این صورت نیز هیچ هورمونی تولید نمی شود.

با در نظر گرفتن دلیل کم کاری این غده و میزان تاثیر پذیری غده هیپوفیز و هورمون های تولیدی آن، کم کاری هیپوفیز را به سه دسته تقسیم می کنند:

• کم کاری ابتدایی هیپوفیز. علت آن، آسیب دیدگی یا بروز اختلال در غده هیپوفیز است.
• کم کاری ثانویه هیپوفیز. علت آن، آسیب دیدگی یا بروز اختلال در غده هیپوتالاموس است. غده هیپوفیز از طریق ساقه هیپوفیز به هیپوتالاموس متصل شده است. با توجه به این که غده هیپوتالاموس برای غده هیپوفیز سیگنال فرستاده تا یک سری هورمون آزاد کند، وجود مشکلاتی برای غده هیپوتالاموس به معنای کم کاری غده هیپوفیز خواهد بود.
• کم کاری ایدئوپتیک هیپوفیز. دلیل بروز این نوع کم کاری هنوز مشخص نشده است.

با علائم کم کاری هیپوفیز آشنا شوید

علائم کم کاری هیپوفیز به این بستگی دارد که کدام هورمون ها تحت تاثیر قرار گرفته و میزان آن ها در بدن کم می شود. این فاکتورها نیز بر علائمی که تجربه می کنید، تاثیر می گذارند:

• جنسیت فرد؛
• سن آغاز کم کاری هیپوفیز؛
• دلیل کم کار شدن هیپوفیز؛
• کم یا زیاد بودن سرعت کاهش هورمون های تحت تاثیر قرار گرفته.

علائم ناشی از نبود هورمون رشد

علائم کم شدن هورمون رشد در نوزادان عبارت اند از:

• کم شدن قند خون؛
• کوچک بودن غیرطبیعی آلت تناسلی در پسران.

علائم کم شدن هورمون رشد در کودکان عبارت اند از:

• رشد کم یا توقف رشد؛
• کوتاهی قد؛
• عدم رشد یا به تاخیر افتادن رشد اندام های جنسی در دوران بلوغ.

علائم کم شدن هورمون رشد در بزرگسالان عبارت اند از:

• خستگی مفرط؛
• ضعیف شدن بدن؛
• کم شدن تمایل به روابط جنسی؛
• زیاد شدن چربی بدن به ویژه در اطراف کمر؛
• حساسیت نسبت به سرما و گرما؛
• کم شدن حجم ماهیچه ها؛
• کم شدن توان بدن در هنگام ورزش.

علائم ناشی از کمبود هورمون محرک تیروئید

علائم ناشی از کمبود هورمون محرک تیروئید در نوزادان عبارت اند از:

• کم شدن حجم ماهیچه؛
• کم بودن دمای بدن؛
• ورم کردن شکم؛
• گریه های گوش خراش.

علائمی که در کودکان و بزرگسالان در نتیجه کم شدن این هورمون مشاهده می شود، مشابه با علائم ناشی از کم کاری غده تیروئید است. علت آن هم این است که این هورمون عامل تحریک غده تیروئید است تا هورمون های مخصوص به خودش را تولید کند.

علائم کم کاری تیروئید عبارت اند از:

• خستگی مفرط؛
• خشکی پوست و نازک شدن مو؛
• یبوست؛
• افزایش وزن؛
• ضعف ماهیچه؛
• حساسیت نسبت به سرما؛
• افسردگی؛
• عادت ماهانه های سنگین تر در خانم ها.

علائم ناشی از کمبور هورمون محرک فولیکولی و هورمون لوتئینه کننده

این دو هورمون تاثیر مستقیم بر سیستم تولید مثل دارند.

علائم ناشی از کمبود هورمون های محرک فولیکولی و لوتئینه کننده در نوزادان پسر عبارت اند از:

• کوچک بودن غیرطبیعی آلت تناسلی؛
• بیضه های نزول نکرده.

علائم ناشی از کمبود هورمون های محرک فولیکولی و لوتئینه کننده در کودکان عبارت اند از:

• رشد نکردن سینه در دختران در دوران بلوغ؛
• رشد نکردن بیضه در پسران در دوران بلوغ؛
• عدم رشد سریع در دوران بلوغ.

علائم ناشی از کمبود هورمون های محرک فولیکولی و لوتئینه کننده در آقایان بزرگسالان عبارت اند از:

• عدم تمایل به رابطه جنسی؛
• خستگی مفرط؛
• ناباروری؛
• مشکل در نعوظ؛
• کم شدن موهای صورت یا بدن.

علائم ناشی از کمبود هورمون های محرک فولیکولی و لوتئینه کننده در خانم های بزرگسالان عبارت اند از:

• عدم تمایل به رابطه جنسی؛
• خستگی مفرط؛
• ناباروری؛
• گر گرفتگی؛
• نامنظم بودن یا متوقف شدن عادت ماهانه؛
• کم شدن موهای قسمت عمومی بدن؛
• عدم تولید شیر بعد از زایمان.

علائم ناشی از کمبود پرولاکتین

اصلی ترین علامت کم شدن پرولاکتین، عدم تولید شیر بعد از زایمان است.

علائم ناشی از کمبود اکسی توسین

کم شدن تولید اکسی توسین با این علائم همراه است:

• عدم تولید شیر کافی بعد از تولد نوزاد؛
• مشکل در برقراری ارتباط با دیگران؛
• درک نکردن و احساس همدردی نکردن با دیگران.

چرا هیپوفیز کم کاری می کند؟

بیماری و شرایط زیادی در کم کاری این غده نقش دارند. به صورت کلی، سه فاکتور اصلی باعث کم کاری غده هیپوفیز می شوند:

عاملی به غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس فشار می آورد.

از جمله بیماری هایی که باعث این وضعیت می شوند، عبارت اند از:

• تومور هیپوفیز؛
• وجود تومور در مغز؛
• هایپرپرولاکتینمی؛
• سارکوئیدوز هیپوفیز یا هیپوتالاموس.

غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس آسیب دیده اند.

این بیماری ها یا شرایط به غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس آسیب می زنند:

• عمل جراحی؛
• پرتو درمانی؛
• آسیب دیدن سر یا مغز؛
• آپوپلکسی هیپوفیز.

به یک بیماری نادر مبتلا هستید که باعث کم کاری هیپوفیز می شود.

این بیماری های خاص و کمیاب باعث کم کاری هیپوفیز می شوند:

• هموکروماتوز؛
• مننژیت باکتریایی؛
• جهش های ژنتیکی.

این عارضه را چگونه درمان می کنند؟

روش های درمان کم کاری هیپوفیز به هورمون هایی که کم شده اند و علت کم کاری این غده بستگی دارد. به همین خاطر، روش های درمان متناسب با هر فرد هستند.

از جمله روش های معمول برای درمان این عارضه می توان به موارد زیر اشاره کرد:

درمان جایگزینی هورمون

در این روش، میزان هورمون یا هورمون هایی که غده هیپوفیز تولید نمی کند را به حالت نرمال بازمی گردانند.

عمل جراحی

در صورتی که تومور در غده هیپوفیز وجود داشته باشد و عامل کم کاری غده نیز همین باشد، بیمار معمولا باید تحت عمل جراحی قرار گرفته تا تومور خارج شود.

پرتو درمانی

با کمک روش پرتو درمانی نیز می توان تومورهای موجود در غده هیپوفیز را درمان کرد.

کم کاری هیپوفیز در چه افرادی دیده می شود؟

با این که کم کاری هیپوفیز عارضه ای نادر است اما هر فردی در هر سن و سالی ممکن است به آن دچار شود.