یکی از اولین آزمایش‌هایی که یک مادر باردار باید حتماً انجام دهد، آزمایش گروه خونی است. در این آزمایش گروه خون و فاکتور Rh او بررسی می‌شود. فاکتور Rh او ممکن است در سلامت کودک نقش مهمی داشته باشد، بنابراین دانستن این اطلاعات در اوایل بارداری بسیار واجب است.
ناسازگاری گروه های خونی و Rh بین مادر و نوزاد می‌تواند منجر به مشکلات سلامتی زیادی مانند بیماری همولیتیک یا زردی نوزاد شود که در صورت عدم درمان ممکن است منجر به آسیب مغزی و فلج مغزی در نوزاد شود.
بررسی گروه های خونی مادر و نوزاد پس از تولد و تشخیص ناسازگاری Rh در دوران بارداری آسان است. درمان‌های پیشگیرانه می‌تواند خطر ناسازگاری را کاهش دهد تا به جنین یا نوزاد آسیبی وارد نشود.
در این مقاله به بررسی گروه های خونی انسان و Rh، علائم و عوارض ناسازگاری گروه خونی مادر و نوزاد به همراه راه درمان آن می‌پردازیم. همچنین به بیماری زردی که از عوارض همولیتیک نوزاد بوده اشاره خواهیم کرد و بهترین روش درمان آن را معرفی خواهیم کرد.
گروه بندی خون انسان
گروه خونی ویژگی‌های سلول‌های خونی در یک فرد خاص را توصیف می‌کند. به طور کلی آزمایش خون، انواع پروتئین‌ها یا کمبود پروتئین‌هایی را که فرد در گلبول‌های قرمز خون خود دارد، توصیف می‌کند. خون به صورت ABO و همچنین با فاکتور Rh گروه بندی می‌شود. گروه خونی ABO ممکن است A، B، AB یا O باشد.
دو نوع پروتئین وجود دارد که به عنوان آنتی ژن شناخته می‌شوند که با A و B نشان داده می‌شوند. فردی با گروه خونی A دارای آنتی ژن A در گلبول‌های قرمز خون خود است. B به آنتی ژن‌های B اشاره دارد، AB به این معنی است که سلول‌های خونی هر دو نوع آنتی ژن را دارند و O به این معنی است که هیچ آنتی ژنی روی سلول‌های خونی وجود ندارد.
گروه خونی Rh مثبت یا منفی که به صورت Rh+ یا Rh- نوشته می‌شود. به این معنی است که خون فرد دارای پروتئین خونی هست یا خیر.
وقتی ABO و Rh با هم توصیف می‌شوند، هشت گروه خونی مختلف وجود دارد: A+، A-، B+، B-، AB+، AB-، O+ و O-.
گروه خونی شما از والدین شما تشکیل می‌شود. شما یک ژن از مادر و یک ژن از پدرتان برای ABO و Rh دریافت می‌کنید و این ترکیب گروه خونی شما را تعیین می‌کند. در حالی که چهار گزینه برای ABO وجود دارد، تنها دو گزینه برای Rh وجود دارد که مثبت آن غالب است.
ناسازگاری گروه خونی Rh چیست؟
اگر مادر Rh- و جنین Rh+ باشد، ناسازگاری گروه خونی Rh در دوران بارداری رخ می‌دهد و این عارضه مشکل ساز است؛ زیرا بدن مادر پروتئین گروه خونی Rh را نمی‌شناسد و آن را به عنوان یک ماده خارجی در نظر می‌گیرد. این مشکل به این دلیل رخ می‌دهد که پروتئین‌های گروه خونی آنتی ژن‌هایی هستند که آنتی‌بادی‌های سیستم ایمنی را جذب می‌کنند.
اگر یک آنتی ژن خارجی در جریان خون وجود داشته باشد، سیستم ایمنی، آنتی‌بادی‌هایی ایجاد می‌کند که به آنتی ژن‌ها متصل می‌شوند و سیگنال حمله به آنها را نشان می‌دهند.
آنتی‌بادی‌های مادر در جنین گردش می‌کنند تا به زنده ماندن جنین کمک کنند تا سیستم ایمنی بدن او رشد کند؛ اما وقتی ناسازگاری گروه خونی وجود دارد، آن آنتی‌بادی‌ها ممکن است با به گردش آمدن گلبول‌های خون جنین داخل بدن مادر، به آن حمله کنند.
وقتی گلبول‌های قرمز شکسته می‌شوند، بیلی روبین می‌سازند. این فعالیت باعث زرد شدن نوزاد و به وجود آمدن بیماری زردی یا همان یرقان می‌شود. سطح بیلی روبین در خون نوزاد ممکن است در سطوح کم تا بسیار زیاد باشد.
نوزادان اول اغلب تحت تأثیر این عارضه قرار نمی‌گیرند مگر اینکه مادر در گذشته سقط جنین داشته باشد.
ناسازگاری گروه خونی مادر و نوزاد چندان رایج نیست؛ زیرا اکثر افراد Rh+ هستند. با این حال، این خطر برای حدود 13 درصد از زوج‌هایی که گروه خونی مادر Rh- و پدر Rh+ یا وضعیت Rh آنها ناشناخته باشد وجود دارد.
ناسازگاری گروه Rh بین مادر و جنین می‌تواند باعث ایجاد شرایطی به نام بیماری همولیتیک نوزاد شود. بر اساس تحقیقات انجام شده تخمین زده می‌شود که بیماری ناسازگاری گروه خونی مادر و نوزاد Rh در 2 مورد از هر 100000 تولد رخ می‌دهد!
علائم و عوارض ناسازگاری گروه خونی
ناسازگاری Rh می‌تواند علائم کم یا زیادی داشته باشد. در خفیف‌ترین شکل، ناسازگاری Rh باعث تخریب گلبول‌های قرمز می‌شود.
همچنین پس از تولد، نوزاد ممکن است علائمی مانند زرد شدن پوست و سفیدی چشم‌ها (زردی نوزاد)، توان عضلانی پایین و بی خالی داشته باشد.
عوارض ناسازگاری گروه خونی نوزاد و مادر ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- آسیب مغزی به دلیل سطوح بالای بیلی روبین (کرن ایکتروس)
- تجمع مایع و تورم در نوزاد (هیدروپس جنین)
- مشکلات عملکرد ذهنی، حرکت، شنوایی، گفتار و تشنج
اگر باردار هستید یا علائم بارداری را دارید، حتماً به پزشک متخصص مراجعه کنید و با توجه به راهنمایی‌ها آزمایش‌های مرتبط را انجام دهید.
بیماری همولیتیک نوزادان
به نقل از cerebralpalsyguidance.com بیماری همولیتیک نوزاد یا HDN با تخریب گلبول‌های قرمز جنین یا نوزاد مشخص می‌شود. ناسازگاری Rh می‌تواند باعث همولیتیک شدید نوزاد شود، در حالی که ناسازگاری ABO معمولاً بسیار کمتر است. هنگامی که این بیماری توسط پروتئین‌های Rh تحریک می‌شود، می‌تواند زندگی کودک را تهدید کند.
شایع‌ترین علائم همولیتیک در نوزادان، بروز بیماری زردی در 24 ساعت اول زندگی است. زمانی که ناسازگاری Rh باعث به وجود آمدن زردی شود آن را تشدید کرده و ممکن است باعث یک نوع خاصی از آسیب مغزی شود.
زردی، کرن ایکتروس و فلج مغزی
ناسازگاری خون مادر و نوزاد می‌تواند عوارض مختلفی از جمله کم خونی و بیماری زردی ایجاد کند. ناسازگاری ABO، معمولاً خفیف است و با گذشت زمان از بین می‌روند، اما ناسازگاری Rh برای نوزاد می‌تواند بسیار خطرناک باشد و با پیشگیری نکردن و عدم درمان آن عواقب بسیار جدی برای نوزاد دارد.
نوزاد ممکن است با بیماری زردی متولد شود که مشخصه آن تجمع ماده‌ای به نام بیلی روبین است. این تجمع باعث زرد شدن پوست و سفیدی چشم می‌شود.
بیلی روبین محصول تجزیه گلبول‌های قرمز است. به طور معمول، کبد بیلی روبین را پردازش می‌کند و آن را به روده می‌فرستد. در یک نوزاد مبتلا به همولیتیک، کبد ممکن است ضعیف باشد و نتواند کار خود را به درستی انجام دهد که نتیجه آن تجمع بیلی روبین و بیماری زردی نوزاد (یرقان) است.
با افزایش زیاد بیلی روبین خون نوزاد ممکن است بیماری‌هایی شامل نوعی آسیب مغزی به نام کرن ایکتروس برای نوزاد به وجود بیاید.
کرن ایکتروس زمانی رخ می‌دهد که سطح بیلی روبین آن‌قدر بالا باشد که این ماده به مغز حرکت کند. نوزاد مبتلا به یرقان شدید ممکن است بی‌حال شود یا به سختی از خواب بیدار شود که هر دو نشانه آسیب احتمالی مغز هستند.
علائم دیگر زردی عبارت‌اند از: ماهیچه‌های فلاپی پراکنده با ماهیچه‌های سفت، قوس کمر و گردن، گریه بلند، تب و تشنج.
برای دریافت اطلاعات بیشتر درمورد بیماری یرقان می‌توانید به مقاله زردی نوزاد چیست؟ در وب سایت معتبر زردی گرام مراجعه کنید.
پیشگیری و درمان همولیتیک نوزاد و جلوگیری از زردی
اگر ناسازگاری گروه خونی به موقع تشخیص داده شود، می‌توان اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از همولیتیک نوزاد انجام داد. برای پیشگیری از ناسازگاری گروه خونی مادر و نوزاد می‌توان پروتئین‌هایی را به مادر تزریق کرد که از تولید آنتی‌بادی‌هایی که به گلبول‌های قرمز نوزادش حمله می‌کنند، جلوگیری کرد.
اگر یک زن باردار پتانسیل ابتلا به ناسازگاری Rh را داشته باشد، پزشکان در طول اولین بارداری او دو واکسن ایمونوگلوبولین Rh به او می‌دهند که معمولاً اولین واکسن در هفته بیست و هشتم بارداری و دومین واکسن در طی 72 ساعت پس از زایمان تزریق می‌شود.
ایمونوگلوبولین Rh مانند یک واکسن عمل می‌کند. این ماده از ساخت هر گونه آنتی بادی Rh در بدن مادر که می‌تواند باعث مشکلات جدی سلامتی در نوزاد شود یا بر بارداری آینده تأثیر بگذارد، جلوگیری می‌کند.
همچنین در صورت سقط جنین، آمنیوسنتز یا هر گونه خونریزی در دوران بارداری، مادر ممکن است دوز ایمونوگلوبولین Rh دریافت کند.
اگر پزشک متوجه شود که بیماری قبلاً آنتی‌بادی‌های Rh ایجاد کرده است، بارداری او به دقت تحت نظر قرار می‌گیرد تا مطمئن شود که این سطوح خیلی بالا نیستند.
اما اگر خیلی دیر شده باشد و مادر قبلاً آنتی‌بادی‌هایی علیه نوزادش تولید کرده باشد، برای کمک به ایمن نگه داشتن نوزاد باید به طور مرتب تحت نظر و مراقبت باشد. اگر نوزاد در خطر باشد، پزشک می‌تواند برای اطمینان از داشتن گلبول‌های قرمز کافی، تزریق خون انجام دهد، اگرچه امروزه به ندرت با مراقبت‌های دوران بارداری به آن نیاز است.
در آخر اگر نوزادی با زردی شدید متولد شود، عموماً برای درمان آن از دستگاه زردی نوزاد یا همان فتوتراپی (نوردرمانی) استفاده می‌شود. همچنین در کنار استفاده از دستگاه زردی نوزاد می‌توان با تجویز پزشک متخصص از داروی زردی نوزاد که با نام قطره بیلی ناستر در داروخانه‌ها به فروش می‌رسد استفاده کرد و طول درمان زردی نوزاد ناشی از ناسازگاری گروه خونی را کاهش داد علاوه بر آن در مواقع ضروری برخی از نوزادان نیاز به انتقال خون یا تزریق گلوبولین ایمنی داخل وریدی دارند تا با جایگزین کردن خون سالم بجای خون حاوی بیلی روبین، زردی نوزاد کاهش پیدا می‌کند و نوزاد به مرور بهبود پیدا می‌کند.
همولیتیک و سایر عوارض ناسازگاری Rh، از جمله فلج مغزی، بسیار قابل پیشگیری هستند. با مراقبت‌های پزشکی خوب و غربالگری برای گروه های خونی، نباید دلیلی وجود داشته باشد که نوزاد در معرض خطر ابتلا به زردی شدید و آسیب مغزی قرار گیرد.
سخن پایانی
اگر باردار هستید و از گروه خونی خود اطلاعی ندارید باید در اسرع وقت به مراکز بهداشتی و با مشاوره از پزشک متخصص بارداری آزمایش‌های لازم از جمله آزمایش گروه خونی را انجام دهید تا با تشخیص زودهنگام، پیشگیری و درمان از ناسازگاری گروه خونی مادر و نوزاد جلوگیری کرده باشید.
اگر زمان آن گذشته بود و فرزند شما با ناسازگاری گروه خونی و به همراه آن بیماری زردی نوزاد به دنیا آمد، نباید نگران باشید؛ زیرا امروزه تکنولوژی به قدری پیشرفت کرده است که با استفاده از سریع‌ترین روش‌ها می‌توان زردی نوزادان را درمان کرد.
سریع ترین روش درمان زردی نوزاد اجاره دستگاه زردی نوزاد است؛ با استفاده از این دستگاه شما می‌توانید در کمترین زمان ممکن بیلی روبین خون نوزاد را کاهش دهید.
همچنین با اجاره دستگاه فتوتراپی (نوردرمانی) در منزل می‌توانید در کمال آرامش و با خیالی راحت درمان زردی ناشی از ناسازگاری خونی نوزاد خود را شروع کنید و هزینه کمتری نسبت به بستری نوزاد در بیمارستان بپردازید.
