دل درد یا شکم درد یک عارضه رایج در میان اکثر کودکان و بزرگسالان است. ساختارهای حیاتی بسیاری در این قسمت از شکم قرار گرفته اند که از جمله آن ها می توان به قسمت بالای روده بزرگ، کیسه صفرا، کبد و پانکراس اشاره کرد. با وجود این که عوامل زیادی برای درد بالای شکم وجود دارد، مانند ورود ویروس به شکم یا باد معده، اما هیچ کدام از آن ها مسئله نگران کننده ای نیستند و با مصرف دارو درمان می شوند.
علت درد بالای شکم
همان طور که گفته شد، درد بالای شکم دلایل زیادی دارد و در بیشتر موارد، یک دلیل باعث بروز دلیل دیگری می شود. به طور مثال، زخم معده باعث سوء هاضمه یا ایجاد سنگ در کیسه صفرا می شود و در نهایت در فعالیت کبد اختلال ایجاد می شود.
در این مقاله از سایت دکتر چک به ده دلیل احتمالی برای درد بالای شکم، راهکارهای درمانی و همین طور زمان مراجعه به پزشک اشاره می کنیم.
دلایلی که برای درد بالای شکم وجود دارند عبارت اند از:
1. باد معده
باد به طور طبیعی در روده ها و مجرای گوارشی تولید می شود. زمانی که میزان این باد زیاد شده و متراکم شود، فرد به نوعی احساس فشار، نفخ یا سیر بودن می کند.
عواملی مانند بروز عفونت، ویروس، اسهال یا یبوست باعث شدید شدن باد معده می شوند.
اگر هر کدام از موارد زیر را تجربه کردید، باید بدانید که باد معده عامل آن ها است:
- موجی از درد که ایجاد شده و از بین می رود.
- نوعی درد که باعث ورم کردن شکم می شود.
- احساس می کنید که چیزی در شکم تکان می خورد.
- آروغ زده یا باد دفع می کنید.
- فرد اسهال یا یبوست دارد.
معمولا باد معده مسئله جدی و نگران کننده ای نیست و با مصرف داروهای بدون نسخه می توان این عارضه را درمان کند. اگر آرام غذا بخورید، هوا وارد روده نمی شود و مسلما وضعیت باد معده هم بدتر نمی شود. بعضی از مردم می گویند که با مصرف بعضی از خوراکی ها، مثل کلم بروکلی، دچار باد معده می شود.
باد معده معمولا بدون نیاز به درمان و به خودی خود از بین می رود و تنها چندین ساعت زمان می برد. اگر این مسئله با تب، استفراغ کنترل نشده یا درد شدید همراه بود، بهتر است که به پزشک مراجعه کنید.
2. سوء هاضمه
سوء هاضمه به نوعی احساس سوزش در قسمت بالای شکم گفته می شود و گاهی اوقات فرد در قسمت گلو یا دهان هم احساس سوزش می کند. حتی به نظر می رسد که درد از قسمت قفسه سینه شروع می شود.
واژه ای که در پزشکی برای سوء هاضمه به کار می رود دیسپپسیا (Dyspepsia) می باشد. معمولا زمانی فرد دچار سوء هاضمه می شود که میزان اسید موجود در شکم زیاد باشد که بعد از خوردن غذاهای اسیدی ایجاد می شود.
یک عامل دیگری که وجود دارد و البته کم تر شایع است، این است که زخم معده، رفلاکس اسید معده یا حتی سرطان معده باعث ایجاد سوء هاضمه می شوند. در صورتی که چندین بار سوء هاضمه داشته باشید و با درد بسیار شدید یا با کم شدن وزن بدون هیچ دلیل منطقی همراه باشد، نشان دهنده مسئله جدی تری، یعنی سرطان، می باشد.
مصرف داروهای بدون نسخه در کنترل موقت این عارضه تاثیرگذار است. با تغییر سبک زندگی و شناسایی محرک ها، مانند خوراکی های خاص، زندگی بهتری خواهید داشت.
بهتر است که افرادی که سوء هاضمه شدید یا زیاد را تجربه می کنند با پزشک مشورت کرده تا او به کنترل علائم و نشانه ها یا شناسایی عوامل پایه ای کمک کند.
3. گاستریت
در نتیجه ابتلا به گاستریت، پوشش دیواره های معده ملتهب شده و ایجاد درد می کنند.
گاستریت حاد در کوتاه مدت و به سرعت ایجاد می شود که معمولا عفونت های باکتریایی، مانند هلیکوباکتر پیلوری، عامل آن است.
برخی از عوامل نیز دیواره های معده را تحریک کرده و باعث بروز گاستریت از نوع مزمن می شوند.
از جمله برخی از دلایل بروز گاستریت مزمن می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بیماری کوهن
- بیماری های خود ایمنی
- سارکوئیدوز
- آلرژی
- وجود ویروس در بدن افرادی که دستگاه ایمنی شان ضعیف شده است.
معمولا قرص های آنتی بیوتیک در درمان عفونت های باکتریایی موثر هستند. نوع مزمن گاستریت را بهتر است پزشک بررسی کرده و به درمان علت اصلی کمک کند.
بیشتر مردم تنها با کم کردن خوراکی های اسیدی و به تناسب آن کاهش میزان اسید معده و همین طور مصرف قرص، می توانند از شر این عارضه خلاص شوند. مصرف داروهای مسکن نیز به تسکین علائم و نشانه ها کمک می کند و داروهای دیگر نیز از پوشش معده محافظت کرده و اجازه نمی دهد که علائم بدتر شوند.
4. ویرویس های معده
گاستروانتریتیس نوعی ویروس است که در قسمت شکم قرار دارد و باعث بروز حالت تهوع، استفراغ و اسهال و حتی درد در قسمت بالای شکم می شود. زمانی که ویروس در معده وجود دارد، باعث سردرد، درد ماهیچه ها و کم شدن میزان انرژی در بدن می شود.
به ویروس گاستروانتریتیس، آنفولانزا معده نیز گفته می شود اما در واقع یک آنفولانزا محسوب نمی شود.
علائم و نشانه های ناشی از ویروس های معده بعد از مدتی و به خودی خود از بین می روند. اگر کمتر غذاهای سنگین مصرف کرده و در عوض تا می توانید مایعات مصرف کنید، جلوی استفراغ گرفته می شود.
مسئله مهم دیگری که باید توجه کنید این است که نگذارید تا آب بدن دفع شود؛ پس تا می توانید مایعات مصرف کرده، مانند مصرف نوشیدنی های ورزشی، تا میزان الکترولیت ها دوباره زیاد شود و علائم از بین روند.
برای این که جلوی دفع آب در بدن بعضی از انسان ها گرفته شود، مثلا آن هایی که سیستم ایمنی بدن شان ضعیف شده است، نوزادان یا کودکان و آن هایی که به بیماری های خطرناک مبتلا هستند، باید تحت درمان قرار بگیرند.
5. درد ماهیچه ها
بسیاری از ماهیچه ها تا قسمت بالای شکم هم پیشروی کرده اند. پس اگر یک ماهیچه آسیب خفیفی ببیند یا منقبض شود، باعث ایجاد درد در قسمت بالای شکم می شود.
معمولا با ماساژ دادن آرام و استراحت کردن این درد برطرف می شود. استفاده از کمپرس سرد و گرم نیز چاره ساز است.
در صورتی که درد ماهیجه ها شدید بود یا بعد از گذشت چند روز بهتر نشد، بهتر است برای معاینه به پزشک مراجعه کنید.
6. آپاندیسیت
آپاندیسیت به عفونت غده آپاندیس گفته می شود و چنانچه درمان نشود، غده آپاندیس ترکیده و زندگی فرد را به خطر می اندازد.
وقتی که عارضه آپاندیسیت در مراحل اولیه است، فرد نوعی درد خفیف در اطراف ناف احساس می کند اما تا قسمت بالای شکم منعکس می شود. مادامی که وضیت عفونت بدتر می شود، درد به سمت پهلوها حرکت می کند.
7. سنگ کیسه صفرا
سنگ کیسه صفرا به ساختارهای سختی از جنس کلسترول یا ماده رنگی گفته می شود که در داخل کیسه صفرا تولید می شوند. وجود این سنگ ها همیشه مشکل آفرین نیست اما گاهی اوقات باعث مسدود شدن مجرای صفراوی می شوند.
وقتی که کیسه صفرا باعث گرفتگی شود، فرد دردهای شدیدی در قسمت بالا سمت راست شکم احساس می کند و در کنار آن با استفراغ، خستگی مفرط یا خستگی هم مواجه می شود.
چنانچه سنگ کیسه صفرا درمان نشود بر عملکرد کبد و پانکراس تاثیر می گذارد. وقتی که این اتفاق می افتد، فرد یرقان می گیرد یا این که عفونت جدی و خطرناکی در قسمت پانکراس ایجاد می شود. یرقان به زرد شدن پوست و چشم ها گفته می شود.
در بیشتر مواقع پزشک با خارج کردن کیسه صفرا این عارضه را درمان می کند و فرد بدون داشتن این ارگان هم می تواند بدون هیچ مشکلی به زندگی خود ادامه دهد. راه دیگری که وجود دارد، تجویز داروهایی به منظور منحل کردن سنگ است.
اگر سنگ کیسه صفرا به خودی خود خارج شود، پزشک به فرد توصیه می کند که تغییراتی در سبک زندگی ایجاد کند تا خطر بازگشت دوباره سنگ کم شود. مثلا فرد می تواند بیشتر ورزش کرده یا از یک رژیم غذایی با میزان چربی کمتری پیروی کند.
8. اختلال در فعالیت های کبد یا پانکراس
کبد، پانکراس و کیسه صفرا با یک دیگر فعالیت می کنند تا از فرایند گوارش پشتیبانی کنند. تمام سه ارگان گفته شده در قسمت بالا و سمت راست شکم قرار گرفته اند.
گاهی اوقات، یک سنگ کیسه صفرا باعث مسدود شدن مجرای صفراوی می شود و نوعی درد در قسمت کبد یا پانکراس ایجاد می شود.
مشکلات کبدی، مانند هپاتیت، باعث ایجاد درد در قسمت کبد می شود. یکی از عوامل دیگری که باعث ایجاد درد می شود، ابتلا به پانکراسیت است. پانکراسیت به التهاب غده پانکراس گفته می شود. از جمله دلایل کمتر شایع دیگر می توان به سرطان کبد یا پانکراس اشاره کرد.
از جمله علائم و نشانه های دیگری که نشان می دهند ارگان های کبد یا پانکراس مشکل دارند می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- زرد شدن چشم ها یا پوست
- تیره شدن ادرار
- کم رنگ یا متمایل به سفید بودن مدفوع
- حالت تهوع
- استفراغ
- نوعی درد که به مرور زمان بدتر می شود.
برای درمان این عارضه باید عامل اصلی ایجاد کننده مشکل شناسایی شود. افرادی که دچار پانکراسیت هستند باید در بیمارستان بستری شده تا مایعات و دیگر مواد لازم به بدن شان تزریق شود. درمان بیماری های کبدی تنها با مصرف دارو امکان پذیر است. البته مواقعی که بیماری کبدی وخیم شده و پیشرفت کرده است، باید پیوند کبد انجام شود.
برای درمان سرطان های پانکراس و کبد باید شیمی درمانی، رادیو درمانی یا عمل جراحی انجام شود. صرف نظر از عاملی که باعث بروز درد در قسمت کبد یا پانکراس شده است، اگر این عارضه هر چه زودتر شناسایی شود، زندگی فرد را نجات می دهد.
9. مسدود شدگی روده
در نتیجه مسدود شدن روده، ترکیبات نمی توانند به راحتی عبور کرده یا به طور کلی عبور آن ها غیرممکن می شود. در این شرایط، فرد با نوعی درد شکم و یبوست مواجه می شود و روند جذب و گوارش غذا به سختی انجام می شود.
از جمله علائم و نشانه های مسدود شدن روده، علاوه بر درد در قسمت بالای شکم، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بالا آوردن صفرا که نوعی ترکیب زرد و سبز رنگ است
- التهاب شکم
- ناتوانی در خروج باد معده یا دفع مدفوع
- افزایش میزان انقباض ها
مسدود شدن روده یک مورد اورژانسی محسوب می شود زیرا احتمال پارگی روده یا ابتلا به عفونت جدی وجود دارد. اغلب با مصرف دارو، مایعات فراوان و مسکن می توان شدت این عارضه را کم تر کرد. در بعضی از موارد، پزشک جراح مجبور به خارج کردن عاملی می شود که باعث ایجاد مسدود شدگی شده است.
10. بیماری دیورتیکولی
کیسه های کوچکی به نام دیورتیکولا در روده، علی الخصوص در قسمت کولون، ایجاد می شوند و زمانی که این کیسه ها ملتهب شده یا به عفونت مبتلا شوند، فرد با دردهای شدیدی در قسمت شکم مواجه می شود.
موقعیت درد به قسمتی بستگی دارد که این کیسه ها قرار دارند. در حالی که این کیسه ها بیشتر در قسمت پایین روده ایجاد می شوند، ممکن است در قسمت بالای روده هم ایجاد شده و باعث ایجاد در قسمت بالای شکم شوند.
بیماری دیورتیکولی ممکن است بر روی فعالیت روده تاثیر گذاشته و باعث بروز یبوست و اسهال شود.
مصرف پروبیوتیک و داشتن یک رژیم غذایی غنی از فیبر به درمان این عارضه کمک می کند. اگر عفونت به مرور زمان بدتر شد یا از بین نرفت، پزشک با انجام عمل جراحی سعی می کند تا دیورتیکولا یا قسمتی از روده را از بدن خارج کند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
در بیشتر موارد می توانید منتظر مانده و ببینید که درد بالای شکم به خودی خود و بدون نیاز به درمان از بین می رود یا خیر. اگر درد ادامه داشت یا به مرور زمان بدتر شد، بهتر است که به مراکز درمانی مراجعه کنید.
اگر هر کدام از شرایط زیر را تجربه کردید باید در عرض 24 ساعت به پزشک مراجعه کنید:
- برای مدت بیش از 12 ساعت استفراغ ادامه داشت.
- همراه با درد شکمی، تب هم دارید.
- بعد از آسیب دیدن بدن، مثلا صدمه دیدن به شکم، با درد شکمی مواجه می شوید.
- بعد از مصرف داروهای جدید با درد شکمی مواجه می شوید.
- فردی که سیستم ایمنی ضعیفی دارد و HIV، شیمی درمانی یا مصرف داروهای سرکوب کننده دستگاه ایمنی عامل آن است، درد شکمی را تجربه می کند.
اگر هر کدام از موارد زیر را تجربه کردید باید به قسمت اورژانس بیمارستان مراجعه کنید:
- در قسمت بالا سمت راست شکم نوعی درد شدید تجربه می کنید.
- نمی توانید شکم درد را تحمل کنید.
- درد شکم دارید و رنگ مدفوع سفید یا بی رنگ شده است.
- باردار هستید و شکم درد شدید دارید.
- نشانه های دفع آب شدید را مشاهده کرده اید؛ مانند عدم دفع ادرار، ترک خوردن لب ها، بسیار خشک شدن پوست، احساس سردرگمی، سرگیجه یا فرو رفتن چشم ها.
- نوزاد تازه متولد شده مدام استفراغ می کند یا تب بالایی دارد.
مروری بر درد بالای شکم
شکم درد ممکن است تنها در حد یک ناراحتی خفیف باشد و خود به خود از بین برود یا این که به اندازه ای شدید باشد که در انجام فعالیت ها تداخل ایجاد کند. پیش از مراجعه به پزشک بهتر است که دیگر علائم را هم بررسی کنید.
در بیشتر موارد، علی الخصوص مواردی که مربوط به عفونت های خفیف یا باد معده می شوند، درد بالای شکم در عرض چند ساعت تا چند روز از بین می رود.
