گاهی وقتها پیش میآید که کلید را جا میگذاریم، اسم کسی یادمان نمیآید یا فراموش میکنیم چرا وارد یک اتاق شدیم. این تجربهها برای بیشتر افراد آشنا است و همیشه نشانه بیماری جدی نیست. اما زمانی که این اتفاقها بیشتر و عمیقتر میشود، نگرانی درباره آلزایمر بالا میرود. بسیاری از افراد میانسال یا سالمند، و حتی فرزندان آنها، میپرسند: آیا این فراموشی طبیعی است یا شروع آلزایمر؟
در این مقاله تلاش کردم با زبانی ساده اما کاملاً علمی، تفاوت فراموشی معمولی با آلزایمر را توضیح بدهم، علائم مراحل مختلف بیماری را روشن کنم و راههایی برای تشخیص و کنترل آن ارائه دهم. هدف این است که با خواندن این متن، بتوانید وضعیت خود یا عزیزانتان را بهتر ارزیابی کنید و در صورت نیاز، در زمان مناسب به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید. آگاهی و اقدام بهموقع، مهمترین قدم برای کنترل این بیماری است.
بیماری آلزایمر به زبان ساده
آلزایمر یکی از انواع زوال شناختی است که آرام و تدریجی شروع میشود. دلیل علمی مشخصی ندارد. ممکن است موروثی باشد؛ ولی تحقیقات نشان میدهد که سلولهای مغزی آسیب میبینند و از بین میروند، آمینو اسیدها در سنین بالا رفتهرفته از بین میروند و این باعث ازبینرفتن تدریجی نورونهای مغزی میشود و همین موضوع باعث اختلال در حافظه میشود. فرد مکالمهای که چند دقیقه پیش را کرده فراموش میکند.
مسیر خیابانی که همیشه میرفت را به یاد نمیآورد. نمیداند که وسایل شخصیاش را کجا گذاشته است دیگران را متهم و سرزنش میکند، در کل روی تفکر، رفتار و استقلال فرد تأثیر میگذارد. بیشتر مردم آلزایمر را فقط با فراموشی میشناسند؛ درحالیکه این بیماری فراتر از حافظه است و کل زندگی فرد را در برمیگیرد. معمولاً در سنین بالای ۶۵ سال دیده میشود، اما ممکن است در سنین پایینتر هم شروع شود.
نکته مهم این است که این بیماری فقط بخشی طبیعی از روند پیری نیست. بسیاری از افراد سالمند بدون اینکه دچار زوال عقل شوند، سالها حافظه خوبی دارند. پس هر تغییری در حافظه به معنای آلزایمر نیست، اما به یاد داشته باشید که نادیدهگرفتن نشانهها کار درستی نیست.
شناخت اولیه بسیار مهم است امانگران کننده نیست. اگر در مراحل شروع اقدام به درمان کنید میتوان با دارو و مراقبت و تغییر سبک زندگی جلوی پیشرفت بیماری را گرفت و روند بیماری را کند کرد؛ در سالهای اخیر روشهای درمانی جدید معرفی شدهاند که اگر در زمان مناسب شروع شوند، کیفیت زندگی بسیاری از بیماران را بهتر میکنند؛ بنابراین آگاهی شما مهمترین ابزار برای پیشگیری و کنترل این بیماری است.
یکی از پزشکانی که می تواند به شما در رابطه با این مشکل کمک کند، دکتر رضا نعمتی متخصص مغز و اعصاب می باشد.
تفاوت آلزایمر و فراموشی؛ آیا هر فراموشی نشانه بیماری است؟
یکی از بزرگترین سؤالات خانوادهها این است که چه زمانی فراموشی طبیعی است و چه زمانی احتمال آلزایمر وجود دارد. فراموشی طبیعی بخشی از روند پیری است. همانطور که پوست صورت و دیگر بافتهای بدن پیر و فرسوده میشوند مغز هم مانند هر عضو دیگری با افزایش سن پیر میشود و کندتر کار میکند، اما این کندی شدید نیست و معمولاً اختلالی در زندگی روزمره ایجاد نمیکند.
برای مثال: ممکن است اسم نزدیکان خود را فراموش کند؛ اما بعد از چند دقیقه به یاد میآورد. یا اینکه کلید یا کیف خود را در جای دیگری میگذارد. اما فرد مسیر روزمره و فعالیتهای شخصی را بهخوبی مدیریت میکند. گاهی تمرکز کاهش پیدا میکند؛ اما زندگی همچنان منظم پیش میرود.
متن انگلیسی:
Memory loss is the key symptom of Alzheimer’s disease. Early in the disease, people may have trouble remembering recent events or conversations. Over time, memory gets worse and other symptoms occur
ترجمه متن:
ازدستدادن حافظه علامت اصلی بیماری آلزایمر است. در اوایل بیماری، افراد ممکن است در بهخاطر سپردن وقایع یا مکالمات اخیر مشکل داشته باشند. باگذشت زمان، حافظه بدتر میشود و علائم دیگری بروز میکند.
نشانههای فراموشی طبیعی ناشی از افزایش سن
کندی در یادآوری: مثلاً تلاش میکند اسم یک آشنا را به یاد بیاورد؛ اما بعد از چند دقیقه یادش میآید.
اشتباهات جزئی: فراموش میکند امروز صبحانه چه خورده است.
جابهجا گذاشتن وسایل: کلیدها را در جای غیرعادی میگذارد، اما یادش میآید کجا دنبال آن بگردد.
حفظ استقلال: هنوز قادر است که کارهای روزمره، رانندگی و مدیریت مالی خود را انجام دهد.
نشانههای هشداردهنده آلزایمر
- در مسیری که همیشه میرفت گم میشود و نمیداند چطور به خانه برگردد.
- دیگر نمیتواند کارهایی مثل پرداخت قبوض یا حسابداری ساده را انجام دهد.
- در طول مکالمه صحبت را قطع می کند. نمیتواند کلمه مناسب را پیدا کند و جملات ناقص میماند.
- تصمیمات نادرست میگیرد؛ مثلاً در هوای سرد لباس تابستانی میپوشد.
- فرد منزوی و گوشهگیر میشود، زود عصبانی میشود یا دچار بیتفاوتی می شود.
علائم آلزایمر در مراحل مختلف
علائم اولیه و خفیف (شروع خاموش)
در مرحله نخست علائم آلزایمر تغییرات بسیار آرام هستند. معمولاً نزدیکان زودتر از خود فرد این تغییرات را متوجه میشوند. مهمترین نشانهها شامل:
- اتفاقات اخیر را فراموش میکند.
- سؤالات پر تکرار میپرسد.
- مدیریت پول برایش سخت میشود.
- سختی در پیداکردن کلمات
- نهتنها وسایل را گم میکند، بلکه نمیتواند بفهمد کجا آنها را گذاشته است.
- تغییرات خفیف در تصمیمگیری
- مسیرهای کوتاه را گم میکند.
- زمان و مکان را اشتباه میگیرد.
- فرد دیگر به تفریحات و کارهای اجتماعی قبلی علاقه نشان نمیدهد.
در این مرحله فرد هنوز استقلال دارد اما نیاز به کمکهای کوچک شروع میشود. تشخیص در این مرحله به پزشک کمک میکند روند پیشرفت بیماری کندتر شود.
علائم متوسط و تغییرات رفتاری
در این مرحله مشکلات حافظه بیشتر میشوند و طولانیترین بخش بیماری است و فرد نیاز به کمک بیشتری پیدا میکند و رفتار فرد تغییر میکند.
نشانهها:
- بخشهایی از زندگی شخصی خود را فراموش میکند.
- فرد نمیداند امروز چه تاریخی است یا کجا زندگی میکند.
- در تشخیص دوستان و اعضای خانواده دچار مشکل میشود.
- فرد ممکن است عصبی شود، مضطرب باشد یا حتی پرخاشگری کند. مراقبتهای بهداشتی و لباس پوشیدن برایش سخت میشود.
- نیاز بیشتر به کمک برای کارهای روزانه دارد.
- در مکانهای عمومی دچار سردرگمی میشود.
در این مرحله آلزایمر اثر واضحتری روی زندگی فرد و خانواده میگذارد و نیاز به مراقبت بیشتری دارد.
علائم شدید و پیشرفته
در مرحله شدید، سلولهای بیشتری از مغز آسیب میبینند و از بین میروند.
نشانه ها:
- فرد توانایی صحبتکردن روان را از دست میدهد.
- دیگر افراد آشنا و نزدیکان را نمیشناسد.
- کنترل عضلات بدن کم میشود. فرد ممکن است توانایی نشستن، راهرفتن و بلعیدن غذا را بهتدریج از دست بدهد.
- بیقرار میشود.
- کاهش وزن پیدا میکند.
- دچار عفونتهای مکرر میشود.
دلایل و ریسک فاکتورهای ابتلا به آلزایمر
نقش ژنتیک و سابقه خانوادگی
اگر اعضای خانواده درجه یک والدین یا خواهر و برادر فرد دچار آلزایمر باشند، احتمال ابتلای او بیشتر میشود. البته ژنتیک تنها یکی از عوامل است؛ ولی قطعی نیست. سبک زندگی سالم میتواند اثر آن را کم میکند.
سبک زندگی و سلامت قلب
- سلامت مغز با سلامت قلب ارتباط مستقیم دارد. فشارخون بالا، چربی خون بالا، چاقی، دیابت و کمتحرکی خطر آسیب مغزی را افزایش میدهند.
- رژیم غذایی سالم، پیادهروی روزانه و کنترل قند و فشارخون از بهترین راههای کاهش ریسک و درمان آلزایمر هستند.
ضربه به سر و عوامل محیطی
- آسیب شدید به سر، تصادفها یا ضربههای ورزشی شدید که با ازدستدادن هوشیاری همراه بوده سالها بعد احتمال آلزایمر را بیشتر میکنند.
- مصرف دخانیات، آلودگی هوا و کمبود خواب مزمن از دیگر عوامل مؤثر هستند.
روشهای تشخیص آلزایمر توسط پزشک
تشخیص آلزایمر تنها با چند سؤال ساده انجام نمیشود. پزشک مغز و اعصاب از روشهای زیر کمک میگیرد:
- تستهای حافظه و ارزیابی شناختی: پزشک از شما میخواهد که لیست کلمات را بهخاطر بسپارید یا یک شیء نقاشی کنید.
- بررسی توانایی انجام کارهای روزمره فرد
- معاینات فیزیکی و آزمایش خون برای بیماریهای مشابه تیروئید، کمبود ویتامین 12،عفونت
- تصویربرداری یا اسکنهای مغزی مثل MRI یا PET استفاده میشود تا پزشک ببیند آیا کاهش حجم مغز یا تجمع پلاکهای پروتئینی که نشانه بیماری هستند دیده میشود یا خیر
- سابقه خانوادگی و سبک زندگی فرد بیمار را مورد بررسی قرار میدهد.
جدیدترین روشهای درمان و کنترل آلزایمر
درمانهای دارویی و کنترل علائم
- داروهایی که عملکرد مواد شیمیایی انتقالدهنده عصبی در مغز را بهبود میبخشند. این داروها میتوانند حافظه را تا حدی بهتر کنند.
- داروهایی که برای کنترل علائم رفتاری مثل اضطراب یا افسردگی تجویز میشوند.
- انتخاب نوع دارو باید فقط توسط پزشک متخصص انجام شود.
درمانهای غیردارویی و توانبخشی شناختی
در کنار دارو، روشهای غیردارویی تأثیر زیادی دارند:
- تمریناتی که به بیمار کمک میکند تا حافظه و مهارتهای فکری باقیمانده خود را تقویت کند.
- فعالیتهای ذهنی داشته باشد مثل حل جدول یا یادگیری یک مهارت جدید
- موسیقیدرمانی
- فیزیوتراپی و حرکات نرم؛ مانند ورزش یوگا
- ساخت یک برنامه روزانه منظم
- برای جلوگیری از انزوا فعالیتهای اجتماعی در گروههای حمایتی داشته باشد.
راهکارهای طلایی برای پیشگیری از آلزایمر و تقویت حافظه
- فرد بیمار روزی ۳۰ دقیقه پیادهروی کند.
- رژیم غذایی مناسب داشته باشد از سبزیها تازه و میوهها غلات استفاده کند.
- مطمئن شوید شبها خواب راحت و کافی دارد.
- فشارخون و دیابت آن را چک کنید.
- یادگیری چیزهای جدید مثل حل جدول، یادگیری زبان جدید.
- از سیگار و دخانیات دوری کند.
- ارتباط بیشتر با خانواده و دوستان
چه زمانی باید به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنیم؟
اگر فراموشی در شما یا والدینتان شدیدتر شده، اگر مسیرهای آشنا اشتباه گرفته میشود، اگر رفتارهای جدید و غیرعادی دیده میشود یا اگر انجام کارهای روزمره سخت شده، بهتر است وقت را تلف نکنید. چرا که میتواند ناشی از سکته مغزی یا تومور باشد. تشخیص زودهنگام بهترین فرصت برای کنترل آلزایمر است
اگر علائمی از فراموشی غیرعادی در خود یا عزیزانتان مشاهده میکنید، زمان را از دست ندهید. تشخیص زودهنگام مهم است همین حالا نوبت مشاوره با بهترین متخصصان مغز و اعصاب دکتر فوری را دریافت کنید.
سوالات متداول
آیا آلزایمر ارثی است و اگر والدینم داشته باشند من هم میگیرم؟
پاسخ: ژنتیک نقش دارد (بهویژه در ژن APOE-e4)، اما داشتن والدین مبتلا به معنای قطعی گرفتن بیماری نیست؛ سبک زندگی هم بسیار مؤثر است.
آیا استرس و افسردگی باعث آلزایمر میشوند؟
پاسخ: بله، افسردگی درماننشده و استرس مزمن میتواند ریسک زوال عقل را افزایش دهد و گاهی علائم آنها با آلزایمر اشتباه گرفته میشود.
تست خانگی برای تشخیص آلزایمر وجود دارد؟
پاسخ: تستهایی مانند “تست ساعت” وجود دارد، اما تشخیص قطعی فقط با تصویربرداری مغزی و تستهای بالینی توسط پزشک امکانپذیر است.
آیا مصرف آلومینیوم (ظروف غذا) باعث آلزایمر میشود؟
پاسخ: این یک نظریه قدیمی بود که تحقیقات جدید ارتباط قطعی و مستقیمی بین استفاده معمول از ظروف آلومینیومی و آلزایمر پیدا نکردهاند.
سن شروع آلزایمر معمولاً چند سالگی است؟
پاسخ: اغلب بعد از ۶۵ سالگی رخ میدهد، اما “آلزایمر زودرس” میتواند از دهه ۴۰ یا ۵۰ زندگی نیز آغاز شود.
آیا حل جدول و سودوکو واقعاً از آلزایمر جلوگیری میکند؟
پاسخ: بله، فعالیتهای ذهنی پیچیده و یادگیری مهارتهای جدید، “ذخیره شناختی” مغز را بالا برده و ظهور علائم را به تأخیر میاندازد.
طول عمر بیماران آلزایمری بعد از تشخیص چقدر است؟
پاسخ: متغیر است، اما به طور متوسط بین ۴ تا ۸ سال بعد از تشخیص زنده میمانند، هرچند برخی تا ۲۰ سال هم زندگی میکنند.
آیا کمبود ویتامین خاصی باعث فراموشی شبیه آلزایمر میشود؟
پاسخ: بله، کمبود شدید ویتامین B12 میتواند علائمی شبیه به دمانس ایجاد کند که با درمان قابلبرگشت است.
سندروم غروب (Sundowning) در بیماران آلزایمر چیست؟
پاسخ: حالتی است که در آن بیقراری، گیجی و پرخاشگری بیمار در اواخر عصر و شب تشدید میشود.
تفاوت دمانس (Dementia) با آلزایمر چیست؟
پاسخ: دمانس (زوال عقل) یک اصطلاح کلی برای علائم کاهش حافظه است؛ آلزایمر شایعترین نوع بیماری است که باعث دمانس میشود.
