چه ارتباطی بین مهره شکاف و هیدروسفالی وجود دارد؟ بگذارید اول با تعریف این دو بیماری شروع کنیم. در صورتی فرد به اسپینا بیفیدا یا مهره شکاف مبتلا می شود که ستون فقرات و نخاع درست تشکیل نشده باشد.
هیدروسفالی نیز عارضه ای بوده که به واسطه آن مایع مغزی نخاعی در حفره های مغز که به آن ها بطن مغزی گفته می شود، انباشته می شود.
هیدروسفالی یا آب آوردن مغز و مهره شکاف یا اسپینا بیفیدا با یک دیگر رابطه دارند. در این مقاله از سایت دکتر چک می خواهیم به علائم و نشانه ها، دلایل ابتلا، تشخیص و روش های درمان هر کدام و ارتباط بین مهره شکاف و هیدروسفالی اشاره کرده و بیشتر درباره این ارتباط صحبت کنیم.
هیدروسفالی چه عارضه ای است؟
زمانی که مواد مایع به طور غیرطبیعی در مغز انباشته شوند، گفته می شود فرد به هیدروسفالی مبتلا شده است. منظور از مواد مایع همان مایع مغزی نخاعی است که اطراف مغز و نخاع را تسخیر کرده است.
معمولا این مایع در قسمت هایی از مغز به نام بطن های مغزی جریان دارد. مایع مغزی نخاعی مواد مغذی را برای مغز تامین کرده و از طرف مقابل، حکم یک سیستم تخلیه مواد زائد مغز را هم بازی می کند.
به لطف وجود این مایع مغزی نخاعی دیگر به مغز و نخاع آسیب نمی رسد و در خون جریان دارد.
معمولا این مایع مغزی نخاعی هر روز تولید شده و دوباره جذب خون می شود. با این حال، زمانی که جلوی جریان طبیعی آن گرفته شود، روی هم انباشته می شود.
همزمان که مایع دیگر مسیری برای عبور نداشته و انباشته شود، اندازه بطن های مغزی بزرگ می شود. همین امر هم باعث می شود فشار داخل سر بیشتر شود. به همین خاطر هم مغز دیگر نمی تواند وظایف خودش را درست انجام دهد.
دلایل ابتلا به هیدروسفالی
چندین دلیل برای ابتلا به این عارضه وجود دارد و این دلایل ممکن است اکتسابی یا ارثی باشند.
ترکیبی از فاکتورهای محیطی و ژنتیکی در طول رشد نوزاد باعث ابتلا به هیدروسفالی ارثی می شود. معمول ترین دلایل ابتلا به هیدروسفالی ارثی عبارت اند از:
- ابتلا به اسپینا بیفیدا و سایر نواقص مغزی و نخاعی؛
- کوچک شدن مسیر میان بطن های مغزی سوم و چهارم مغز؛
- پیامدهای ناشی از زودتر به دنیا آمدن نوزاد مثل خونریزی در داخل بطن های مغزی؛
- ابتلا به عفونت در دوران بارداری مثل روبلا که باعث متورم شدن بافت های مغزی نوزاد می شود.
هیدروسفالی اکتسابی به این صورت است که فرد بعد از تولد و در هر سن و سالی ممکن است به آن مبتلا شود. شایع ترین دلایل ابتلا به هیدروسفالی اکتسابی شامل موارد زیر می شود:
- آسیب دیدن سر؛
- سکته؛
- وجود تومور مغزی یا نخاعی؛
- مننژیت و سایر عفونت
علائم هیدروسفالی
علائمی که بیمار همزمان با ابتلا به این بیماری تجربه می کند با گذر زمان دستخوش تغییر می شود. البته علائم بستگی به میزان پیشرفت بیماری هم دارد. یکی دیگر از فاکتورهای مهم این است که بدن فرد تا چه اندازه توانسته انباشته شدن مایع مغزی نخاعی را تحمل کند.
علائم هیدروسفالی در کودکان عبارت اند از:
- معمولا سر آن ها بزرگ می شود؛
- بخش هایی از سر هنوز نرم هستند (فونتانل)؛
- کودک همش به پایین خیره می شود؛
- استفراغ؛
- خواب آلودگی.
علائم این عارضه در نوجوانان عبارت اند از:
- سر درد؛
- حالت تهوع و استفراغ؛
- مشکلات بینایی؛
- تاخیر در رشد.
علائم آب آوردن مغز در بزرگ تر ها از این قرار است:
- سر درد؛
- حالت تهوع و استفراغ؛
- مشکلات بینایی؛
- احساس خستگی؛
- مشکل داشتن در تعادل و هماهنگی؛
- از دست دادن حافظه به صورت کوتاه مدت.
و در آخر علائم این عارضه در کهنسالان عبارت اند از:
- مشکل در راه رفتن؛
- زوال عقل خفیف؛
- فراموش؛
- از دست دادن کنترل بر مثانه.
تشخیص هیدروسفالی
پزشک با انجام آزمایش عصب شناختی می تواند این عارضه را تشخیص دهد. از تکنیک های تصویر برداری مثل سونوگرافی، سی تی اسکن یا ام آر آی هم استفاده می شود.
معمولا در بیماران بزرگسال توصیه می شود آزمایش های دیگری هم انجام داده تا این وضعیت مشخص شود. این آزمایش ها عبارت اند از:
- اسپینال تپ؛
- دستگاه اندازه گیری فشار داخل جمجمه ای یا ICP که در این روش از یک مانیتور کوچک که قادر به اندازه گیری فشار است استفاده شده و آن را وارد مغز کرده تا فشار را اندازه گیری کند.
- آزمایش فاندوسکوپی (در این روش از یک دستگاه ویژه برای بررسی اعصاب قرنیه در پشت چشم استفاده می شود).
هیدروسفالی را چگونه درمان می کنند؟
این را باید در نظر داشته باشید که هیدروسفالی اگر درمان نشود، بدون شک جان بیمار را خواهد گرفت. پس هر چقدر زودتر اقدام کنید، شانس بیشتری خواهید داشت.
خوشبختانه این عارضه را می توان درمان کرد و تنها روشی که امروزه وجود دارد جراحی مغز است.
عواقب این عارضه
معمولا بیماران به خاطر ابتلا به هیدروسفالی تا چندین سال با هیچ گونه عارضه ای مواجه نمی شوند اما همه چیز خیلی زود تغییر می کند.
به هر حال ممکن است بیمار بعد از عمل جراحی با سردرد، مشکلات بینایی، حالت تهوع یا استفراغ، احساس خستگی، سفت شدن ماهیچه های گردن یا شانه، تشنج و تب پایین مواجه شود.
مهره شکاف (اسپینا بیفیدا) چیست؟
در اولین ماه بارداری، در رویان یک بافت به اسم لوله عصبی تولید می شود. این ساختار به مرور زمان به استخوان ها، اعصاب و بافت رشد می کند و در نهایت این قسمت ها سیستم عصبی، نخاع و ستون فقرات را تشکیل می دهند.
زمانی که فرد به اسپینا بیفیدا مبتلا می شود، ستون فقرات و لوله عصبی درست رشد نمی کنند. فضای نخاع کاملا بسته نبوده و ستون فقرات هم با استخوان های مهره در تماس خواهد بود.
همزمان که ستون فقرات و این قسمت ها از جای خودشان خارج می شوند، کیسه ای در کمر نوزاد تشکیل می شود.
دلیل ابتلا به اسپینا بیفیدا
ترکیبی از عوامل ارثی، محیطی و فاکتورهای تغذیه ای عامل ابتلا به این عارضه هستند.
مثلا اگر مادر در دوران بارداری به اندازه کافی فولیک اسید مصرف نکرده باشد، احتمال ابتلای نوزاد به این عارضه بیشتر می شود.
حتی اگر مادر در دوران قبل از بارداری هم به اندازه کافی مواد مغذی مصرف نکرده باشد، خطر معیوب شدن لوله عصبی بیشتر می شود.
مصرف داروهای مخصوص درمان صرع و اختلال دو قطبی خطر تولد نوزاد با این عارضه را بیشتر می کند. دو عامل مهم دیگر هم شامل دیابت و چاقی مفرط می شوند.
علائم اسپینا بیفیدا
نوزادی که با این عارضه به دنیا آمده است، یا از همان ابتدا به این عارضه ها مبتلا بوده یا به مرور زمان مبتلا می شود:
- ضعف یا فلج شدن پاها؛
- بی اختیاری ادرار؛
- بی اختیاری مدفوع؛
- نداشتن حس در پوست؛
- جمع شدن مایع مغزی نخاعی که باعث ابتلا به بیماری هیدروسفالی و در آخر هم آسیب زدن به مغز می شود.
سیستم عصبی خیلی مستعد ابتلا به عفونت است و بعضی از این عفونت ها نیز جان فرد را به خطر می اندازند.
بسیاری از بیماران از هوش و استعداد طبیعی برخوردار هستند اما عده ای دیگر در این زمینه ها مشکل دارند:
- یادگیری؛
- تمرکز؛
- مشکل در حل مسائل؛
- مطالعه؛
- ناتوانی در درک حرف هایی که زده می شود؛
- برنامه ریزی؛
- زود متوجه شدن مسائل.
تشخیص و درمان اسپینا بیفیدا
از طریق تست غربالگری می توان ابتلا به این عارضه را تشخیص داد. تست غربالگری یک نوع آزمایش خون بوده که سطح آلفا فیتوپروتئین را اندازه گیری می کند. آلفا فیتوپروتئین همان پروتئینی است که جنین تولید می کند.
البته در بعضی از موارد با کمک سونوگرافی هم می توان این عارضه را تشخیص داد و انتخاب نوع تست به پزشک تان بستگی دارد.
روش درمان به نوع اسپینا بیفیدا، شدت اثر گذاری آن بر بدن و موارد دیگر بستگی دارد و از این رو، پزشک روش های جراحی یا فیزیوتراپی را توصیه می کند.
آیا ارتباطی بین دو عارضه مهره شکاف و هیدروسفالی وجود دارد؟
بله بین مهره شکاف و هیدروسفالی ارتباط وجود دارد. اکثر نوزادانی که با بیماری اسپینا بیفیدا به دنیا می آیند، به هیدروسفالی هم مبتلا هستند. علاوه بر این که در دوران بارداری ممکن است ستون فقرات آسیب ببینند، ناهنجاری های ساختاری در اکثر قسمت های مغز هم دیده می شود.
همین امر باعث می شود تخلیه مایع مغزی نخاعی به درستی انجام نشده و به طبع آن فشار بیشتر شده و مغز فشرده تر شود.
با این که ممکن است در زمان تولد بطن های مغزی نوزاد بزرگ نباشند اما بعد از انجام عمل جراحی برای بستن زخم ناشی از اسپینا بیفیدا، مایع مغزی نخاعی باید به یک جایی برود، پس در بطن های مغزی انباشته شده و باعث می شود نوزاد به هیدروسفالی هم مبتلا شود.
افزایش فشار ناشی از این مایع باعث افزایش سایز سر کودک بیمار می شود اما در نوجوانان و بزرگسالان دیگر اندازه سر بزرگ تر نمی شود زیرا استخوان هایی که جمجمه را تشکیل داده اند، به یک دیگر متصل شده اند.
