بد نیست در ابتدا این نکته را بدانید که سیاتیک یک عارضه محسوب نمی شود؛ بلکه شرح دهنده مجموعه ای از علائم است که عارضه های دیگر باعث بروز آن در قسمت پایین کمر می شوند.
سیاتیک به نوعی درد گفته می شود که زمانی که چیزی – معمولا زمانی که دیسک فتق داشته باشد این عارضه ایجاد می شود اما دلایل دیگر نیز در این امر دخیل هستند – باعث فشرده سازی، آزار یا التهاب عصب سیاتیک یا یکی از پایه های عصب شود، بروز می کند که در نهایت به رگ سیاتیک تبدیل می شود. به عبارت دیگر شما این درد را در هر قسمتی از پا احساس می کنید؛ از باسن گرفته تا زانوها.
اگر می خواهید از دست سیاتیک خود خلاص شوید، در اولین قدم باید عامل اصلی بروز آن شناسایی شود. در این مقاله از سایت دکتر چک به شش عامل اصلی و پیشرو در بروز سیاتیک و کارهایی که برای رفع آن ها باید انجام دهید، اشاره کرده ایم.
سیاتیک چیست؟
سیاتیک – که اغلب با نام های Sciatic neuralgia یا Sciatic neuropathy نیز شناخته می شود – به نوعی درد خفیف تا شدید گفته می شود که وارد پای سمت راست یا چپ می شود و با انجام بعضی از حرکات خاص، مانند چرخش بدن، خم شدن یا سرفه کردن بدتر می شوند. در 10 تا 40 درصد از افرادی که حدود 40 سال سن دارند، این عارضه دیده می شود.
فشرده شدن یا تحریک یک یا چند مجموعه از پایه های عصبی که در قسمت پایین کمر قرار گرفته اند باعث بروز سیاتیک می شود. درد ناشی از سیاتیک زیاد، تیز و با ایجاد حس سوزش همراه است. علاوه بر این، درد سیاتیک ممکن است با دوره های نوبتی از درد همراه باشد که از قسمت باسن شروع شده و به سمت عقب و طرفین ران و یا پا حرکت کند (که معمولا با نام درد تابشی شناخته می شود).
در هنگام مراجعه به پزشک شاید شنیده باشید که او سیاتیک را با عنوان بیماری رادیکولوپاتی توصیف کرده باشد. زمانی این اصطلاح به کار می رود که فرد احساس درد، بی حسی، ضعف و سوزن سوزن شدن در قسمت بازوها یا پاها داشته باشد که اگر برای یکی از پایه های عصبی یا هر قسمتی از ستون فقرات مشکل ایجاد شده باشد، باعث بروز این حالت می شود. چنانچه مشکل عصبی در قسمت گردن وجود داشته باشد، در یکی از دست ها احساس درد می کنید (که به آن رادیکولوپاتی گردنی گفته می شود). از آن جایی که سیاتیک بر قسمت پایین کمر اثر می گذارد، با نام رادیوکلوپاتی کمری نیز شناخته می شود.
عصب سیاتیک چیست؟
در قسمت ستون فقرات کمری (پایین قسمت کمر) پنج جفت پایه عصبی وجود دارد که به یک دیگر پیوسته و عصب سیاتیک را شکل می دهند. عصب سیاتیک بزرگ ترین و طولانی ترین عصب در بدن است و در قسمتی که عریض می شود، عرض آن به اندازه انگشت شست انسان می رسد. رگ سیاتیک از قسمت حفره لگن آغاز شده و از کمر، قسمت پایین باسن و پا عبور کرده و در نهایت به انگشتان پا می رسد.
زمانی گفته می شود که فرد دچار سیاتیک شده است که یکی از این پایه های عصبی فشرده شده و باعث بروز علائم و نشانه هایی شود که در قسمت بالا به آن ها اشاره کردیم. اگر خوش شانس باشید، سیاتیک از نوع خفیف بوده و بعد از گذشت چند روز تا چند هفته از بین می رود. طبق گفته پزشکان سیاتیک معمولا پس از گذشت 4 تا 6 هفته بهتر می شود اما احساس ضعف و بی حس شدن دیرتر از بین می روند.
اگر در بازه زمانی گفته شده علائم بهبود نیافتید، متاسفانه به سیاتیک مزمن مبتلا شده اید. مبتلایان به سیاتیک مزمن باید در دوره های درمانی پیشرفته شرکت کرده و بعد از گذشت شش ماه، وضعیت شان بهتر می شود.
سیاتیک چگونه تشخیص داده می شود؟
تشخیص سیاتیک نقشی مهم در درمان موثرتر این عارضه دارد. زمانی که برای درمان این عارضه به پزشک مراجعه می کنید، وی بدن را معاینه کرده – و همین طور درباره سابقه پزشکی تان نیز سئوالاتی می پرسد – و می خواهد که کارهای زیر را انجام دهید:
- راه رفتن بر روی پاشنه یا انگشتان پا
- چهار زانو زده و سپس بلند شوید
- دراز کشیده و هر کدام از پاها را به طور جداگانه بلند کنید.
اگر هر کدام از این کارهای گفته شده را انجام دادید و وضعیت علائم و نشانه ها بدتر شد، گفته می شود که سیاتیک دارید. به منظور تشخیص دلیل بروز این عارضه نیز پزشک انجام آزمایش های زیر را تجویز می کند:
آزمایش سی تی اسکن: به واسطه این آزمایش، وجود هر گونه فشردگی یا اختلال تشخیص داده می شود؛ به این صورت که با یک ماده رنگی قسمت های ستون فقرات و اعصاب روشن شده و بررسی ان ها را امکان پذیر می کند.
الکترومیوگرافی (EMG): با کمک این آزمایش می توان پالس های الکترونیکی و پاسخ های ماهیچه ها را اندازه گیری کرد تا مشخص شود که آیا فشرده شدن عصب به دلیل باریک شدن مجرای فقرات است یا ابتلا به فتق دیسک.
ام آر آی: در آزمایش ام آر آی با کمک امواج رادیویی و مغناطیسی می توان با استفاده از تصاویر به دست آمده از قسمت کمر، مشکلی که برای استخوان ها و بافت ها پیش امده است را تعیین کرد.
آزمایش اشعه ایکس: در این آزمایش می توان بروز عارضه هایی مانند رشد استخوانی که به عصب فشار وارد می کند را مشاهده کرد.
تنها در صورتی پزشک از بیمار می خواهد که این آزمایش ها را انجام دهد که سیاتیک ماهیت مزمن داشته یا این که فرد به بیماری های دیگری مانند سرطان مبتلا باشد.
چه عواملی باعث بروز سیاتیک می شوند؟
به گفته پزشکان، بروز سیاتیک اغلب یکی از نشانه های ابتلا به بیماری های دیگر است. اختلال های زیادی در قسمت ستون فقرات به وجود می آیند که باعث فشرده شدن عصب سیاتیک می شوند. 6 مورد از شایع ترین این بیماری ها عبارت اند از:
- فتق دیسک یا دیسک متورم شده کمری
- تنگی نخاعی کمری
- سرخوردگی مهره های کمری
- آسیب دیدن
- سندرم پیریفورمیس
- تومور نخاعی.
با وجود این که تمام شش عامل نام برده شده در بروز سیاتیک نقش دارند، اما فتق دیسک عامل رایج تری در مقایسه با بقیه است. در حقیقت در بعضی از مطالعات مشخص شد که عامل 90 درصد از موارد ابتلا به سیاتیک، فتق دیسک در قسمت ستون فقرات کمری می باشد.
شایع ترین علت بروز سیاتیک
1. فتق دیسک یا دیسک متورم شده کمری
دیسک هایی که در قسمت ستون فقرات قرار گرفته اند، وظایف زیادی را بر عهده دارند که از جمله آن ها می توان به انعطاف پذیری ستون فقرات، محافظت از استخوان های مهره کمر و حتی تغییر وزن بر روی ستون فقرات از یک دیسک به دیسک دیگر را نام برد. فتق دیسک یا دیسک متورم شده کمری بیشتر در قسمت ستون فقرات کمری دیده می شود زیرا این قسمت از ستون فقرات مسئول پشتیبانی از تمام وزن قسمت بالایی بدن است و حتی وزن تمام اجسامی که بلند می کنید نیز به این قسمت وارد می شود.
با وجود این که فتق دیسک و دیسک متورم شده کمری تا حدودی یکسان هستند، اما کاملا شبیه به هم نیستند. دیسک متورم شده کمری نوعی اختلال دیسک جا گرفته است. مرکز دیسک که حالت ژله مانند دارد {نوکلئوس پولپوزوس} توسط دیواره خارجی دیسک {آنولوس فیبروزوس} احاطه شده است. مرکز دیسک این قابلیت را دارد که به دیواره خارجی فشار وارد کرده و در نهایت این دیوار نیز به نزدیک ترین عصب یا پایه عصب نیز فشار وارد می کند.
زمانی که نوکلئوس در آنولوس فیبروزوس پاره شود، فرد به فتق دیسک مبتلا می شود که به آن اختلال دیسک جا نگرفته می گویند. در صورتی که دیسک متورم شده یا بیرون زده شود، مواد موجود در دیسک به پایه عصب فشار وارد کرده و منجر به فشرده شدن بافت عصب می شوند و در نهایت فرد به سیاتیک مبتلا می شود. این نوع از فشردگی تنها در یک قسمت از عصب سیاتیک ایجاد شده و علائم و نشانه های ناشی از آن نیز در یک سمت از بدن دیده می شود؛ یا این که ممکن است هر دو طرف عصب سیاتیک فشرده شوند و به نسبت علائم نیز در هر دو طرف بدن دیده شوند {سیاتیک دو طرفه}.
در پایان باید به این نکته اشاره کنیم که عواقب ناشی از بروز فتق دیسک بسیار شدیدتر هستند. فتق دیسک نه تنها منجر به فشرده شدن مستقیم پایه عصب به سمت قسمت داخلی کانال استخوانی ستون فقرات می شود، بلکه ترکیبات خود دیسک که حاوی مواد اسیدی و شیمیایی هستند نیز باعث التهاب عصب می شوند. به بیان ساده تر، فتق دیسک عارضه ای است که دو نتیجه در بر دارد و یک انسان هرگز دلش نمی خواهد به آن مبتلا شود.
2. تنگی نخاعی کمری
پایه های عصب نخاعی از طریق مجراهایی که از جنس استخوان و رباط هستند و به آن ها منافذ عصبی گفته می شود، از داخل ستون فقرات خارج شده اند. پایه های عصبی از طریق این قسمت های باز خارج شده و پس از ترکیب با یک دیگر، به اعصاب تبدیل می شوند و سپس در سراسر بدن گسترش می یابند.
فردی که به تنگی نخاعی کمری مبتلا می شود، در حقیقت منافذ عصبی تنگ یا مسدود می شوند و اعصاب تحت فشار قرار می گیرند. معمولا کم شدن فضای موجود در کانال نتیجه ابتلا به فتق دیسک می باشد اما با این وجود، دلایل زیر نیز در بروز این عارضه نقش دارند:
- آسیب دیدن ستون فقرات مانند شکستن استخوان مهره ها یا از جای اصلی خارج شدن شان.
- به وجود آمدن خار استخوان – رشد بیش از اندازه استخوان – یا وجود تومور نخاعی
- ضخیم شدن رباط ها که مسئول نگهداری ستون نگهداری نخاع هستند
3. سرخوردگی مهره های کمری
سرخوردگی مهره های نخاعی عارضه ای است که اغلب در قسمت نخاع کمری دیده می شود. زمانی که یکی از مهره های کمی به سمت مهره دیگری حرکت کند، فرد به این عارضه مبتلا می شود. پس از این که مهره حرکت کرده و از جای خود خارج شود، به اعصاب یا پایه های عصبی پایین خود فشار وارد می کند که اغلب باعث ایجاد فشردگی و بروز علائم و نشانه های ناشی از سیاتیک می شود.
فرد به دو صورت به عارضه سرخوردگی مهره های کمری مبتلا می شود: یا در هنگام تولد و به صورت مادر زادی و یا در دوران کودکی. اما عواملی که باعث ابتلا به این عارضه با مرور زمان می شوند عبارت اند از:
- شکستن بخش هایی از نخاع به مرور زمان {زوال نخاع}
- استرس جسمانی ناشی از انجام فعالیت هایی مانند وزنه برداری یا انجام ژیمناستیک
- آسیب دیدگی، مانند تصاوف با ماشین.
به گفته پزشکان، زمانی که بیمار برای درمان خود به پزشک مراجعه کند، در هنگام انجام معاینه از زیاد شدن درد کمر گله می کند. با کمک رادیوگراف های ساده – مانند آزمایش اشعه ایکس – می توان سرخوردگی مهره های کمری را مشاهده کرد.
4. آسیب دیدن
در بعضی از موارد، در نتیجه آسیب دیدگی فرد به سرعت دچار سیاتیک می شود. مثلا فردی که با موتور سیکلت تصادف می کند، از ارتفاع سقوط کرده و در ورزش آسیب می بیند {مانند فوتبال}، به سیاتیک مبتلا می شود. در نتیجه این آسیب دیدگی یا اعصاب تحت تاثیر قرار گرفته یا تکه های استخوان شکسته شده به اعصاب فشار وارد می کنند.
زمانی که فرد با موتور تصادف می کند با مشکلات دیگری هم مواجه می شود که باعث بروز سیاتیک می شوند. از جمله این مشکلات می توان به شکستگی لگن یا از جا در رفتن مفصل ران اشاره کرد که در نتیجه آن، زردپی های نزدیک پاره شده و عصب سیاتیک را تحریک می کنند. علاوه بر این، زمانی که جسم خارجی باعث پارگی اعصاب شوند نیز فرد دچار سیاتیک می شود؛ مثلا زمانی که فرد تیر خورده یا با چاقو آسیب ببیند.
5. سندرم پیریفورمیس
سندرم پیریفورمیس به ماهیچه ای با همین نام مربوط می شود و زمانی که ماهیچه باعث تحریک رگ سیاتیک شود، درد شروع می شود. ماهیچه پیرفورمیس در قسمت پایین نخاع قرار گرفته و به استخوان ران متصل است. این ماهیچه به گردش ران کمک می کند. رگ عصبی سیاتیک در قسمت پایین این ماهیچه قرار دارد.
اگر ماهیچه منقبض یا ملتهب شود، فرد در نتیجه ابتلا به سندرم پیرفورمیس به عارضه سیاتیک هم مبتلا می شود. در نتیجه التهاب ماهیچه پیرفورمیس ورم کرده و به رگ عصبی سیاتیک فشار وارد می کند و در همان حال، انقباض ماهیچه بر افرادی که رگ سیاتیک شان از داخل خود ماهیچه عبور کرده است، تاثیر می گذارد. علت آن این است که رگ سیاتیک پس از انقباض های ماهیچه به هم فشرده می شود.
باید به این نکته اشاره کنیم که سندرم پیرفورمیس را به راحتی نمی توان تشخیص داد و درمان کرد زیرا با انجام آزمایش های اشعه ایکس و ام آر آی نیز نتیجه ای به دست نمی آید.
6. تومور نخاعی
زمانی که سلول ها به طور غیر طبیعی رشد کنند، فرد به تومور نخاعی مبتلا می شود که این تومور یا خوش خیم است یا سرطانی. تومورهای سرطانی معمولا ماهیت جابجا شونده دارند؛ یعنی این که اگر در قسمتی از بدن سرطان وجود داشته باشد، این سلول ها منتقل شده و در نهایت به نخاع می رسند. عواملی که باعث رشد سلولی خوش خیم در نخاع می شود و رگ عصبی سیاتیک را فشرده می کند عبارت اند از:
- کیست استخوانی آنوریسمال {ABC}. همان طور که از نام آن ها هم مشخص است، این کیست ها به عنوان تومور شناخته نمی شوند بلکه کیست هایی هستند که از خون پر شده اند و به سرعت در تمام قسمت بدن پراکنده می شوند.
- تومور ژانت سل {GCT}. این تومورها که ماهیت تهاجمی دارند معمولا به استخوان های نزدیک مفصل حمله کرده و برای تمام 364 مفصل قرار گرفته در نخاع مشکل ایجاد می کنند.
- استئو استئوما. این نوع از تومورها که در استخوان یافت می شوند، پس از تولید بزرگ تر نشده و همچنان کوچک باقی می مانند. وجود این تومورها باعث شکل گیری استخوان جدید در قسمت آسیب دیده یا ایجاد استخوان استئو در اطراف خود تومور می شود.
زمانی که یک تومور نخاعی در قسمت کمری به وجود می آیند، به دلیل این که نخاع تحت فشار قرار می گیرد، خطر ابتلا به سیاتیک فرد را تهدید می کند. خوشبختانه، به ندرت پیش می آید که فرد به تومورهای نخاعی مبتلا شود.
اگر با وجود مصرف دار همچنان از درد سیاتیک رنج می بردید، پزشک انجام اسکن ام آر آی را تجویز می کند. در این آزمایش می توان عوامل درونی در کانال نخاع که باعث بروز درد شده است را تشخیص داد.
دلایل دیگری که برای بروز سیاتیک وجود دارد اما کمتر شایع هستند
از جمله دلایل کمتر شایع سیاتیک می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اندومتریوسیز که به عارضه اطلاق می شود که در نتیجه آن بافت رحم در خارج از رحم رشد کرده و در نهایت در قسمت هایی جمع می شود که رگ سیاتیک یا خود عصب سیاتیک را احاطه کرده اند.
- وجود عفونت در نخاع یا ستون فقرات که باعث ایجاد آبسه یا چرک می شود. چرک در نهایت به عصب سیتیک فشار وارد کرده یا به عصب آسیب وارد می کند.
- آسیب دیدگی اعصاب در نتیجه ابتلا به دیابت
- تغییر مکان یا بزرگ شدن جنین در دوران بارداری که باعث فشرده شدن عصب شود.
- عوارض جانبی ناشی از مصرف دارد.
زمانی که عصب پرونل به طور متسقیم آسیب ببیند، باعث از جا در رفتن زانو یا ایجاد شکستگی در قسمت پایین پا می شود. در نتیجه فرد احساس می کند که قسمت پشت نرمه ساق پا بی حس شده است یا حتی در قسمت زانو احساس ضعف می کند.
چگونه سیاتیک را درمان می کنند؟
اغلب با مراقبت های خانگی می توان سیاتیک را درمان کرد. انجام کارهایی مانند قرار دادن یخ، مصرف داروهای مسکن یا کم کننده التهاب و کش آوردن آرام به کم شدن التهاب در اطراف رگ سیاتیک یا داخل ان کمک کرده و باعث کم شدن علائم و نشانه ها می شود.
کارهای دیگری که پزشک انجام می دهد عبارت اند از:
- اغلب پزشک چندین دارو مانند آرام کننده ماهیچه یا مسکن تجویز می کند.
- انجام فیزیو تراپی را تجویز می کند. شرکت در جلسات فیزیوتراپی به کم شدن التهاب کمک می کند.
- شیوه های درمانی دیگری برای تسکین علائم پیشنهاد می کند؛ مانند انجام طب سوزنی یا شرکت در کلاس یوگا.
به ندرت پیش می آید که سیاتیک را با عملجراحی درمان کرد اما معمولا از شیوه های میکرودیسکتومی و لامینکتومی استفاده می شود. میکرودیسکتومی به درمان فتق دیسک می کند. از شیوه لامینکتومی نیز برای خارج کردن مهر هایی استفاده می شود که فضای بیشتری در ستون فقرات اشغال کرده اند.
شناسایی عامل به وجود آورنده دیسک نقش حیاتی در درمان آن دارد.
سئوالات پر تکرار
چه عواملی باعث عود سیاتیک می شوند؟
هر عاملی که به رگ سیاتیک یا پایه عصبی فشار وارد کند، باعث بروز عارضه سیاتیک می شود. این عوامل شامل دیسک متورم شده کمری، تنگی نخاعی کمری یا آسیب دیدن نخاع می شود. اغلب بیمار بارها یک کار تکراری، مانند باغبانی یا بلند کردن جعبه، را انجام می دهد. اگر بیمار فعالیت های خود را محدود کرده و داروهای بدون نسخه ضد التهاب را مصرف کرده و یخ روی قسمت پایین کمر بگذارد، سرعت پیشرفت علائم کند می شود. اگر چند روز گذشت و باز هم درد داشتید، حتما باید به پزشک مراجعه کنید.
چه عواملی باعث بروز درد سیاتیک در دوران بارداری می شوند؟
ممکن است دسته ای از اعصاب به نام شبکه کمری در طول دوران بارداری میان جنین و استخوان های لگنی فشرده شوند. علاوه بر این، اگر مادر در این دوران برای مدت طولانی نشسته و زانو و مفاصل ران را خم کند، به سیاتیک مواجه خواهد شد.
کدام یک از استخوان های مهره باعث بروز سیاتیک می شود؟
درد سیاتیک از قسمت بالا در مهره های L4 {کمری} و تا پایین در مهره های S1 {استخوان خاجی} حس می شود. هر کدام از مهره ها – از جمله L5 – با پایه عصب که به بروز درد سیاتیک مربوط می شود، ارتباط دارد. با توجه به پایه ای که تحت تاثیر سیاتیک قرار می گیرد، علائمی که ایجاد می شوند نیز متفاوت خواهند بود.
آیا استرس و اضطراب در ایجاد سیاتیک نقش دارند؟
مطالعاتی در این زمینه انجام شده است که در نتیجه آن ها مشخص شد که در زمان اضطراب، مغز از ارسال اکسیزن به اعصاب قسمت پایین کمر خودداری کرده و در نتیجه آن فرد با علائم ناشی از سیاتیک مواجه می شود. علاوه بر این، کورتیزول {نوعی هورمون که در مواقع استرس تولید می شود} باعث بدتر شدن وضعیت سیاتیک شده و/ یا حتی باعث طولانی تر شدن مدت آن می شود.
