علاوه بر این که کبد بزرگ ترین ارگان سه بعدی در بدن انسان است، به عنوان بزرگ ترین غده نیز شناخته می شود. این غده بیش از 500 وظیفه مهم و اساسی برعهده دارد. در ادامه این مطلب از دکتر چک بیشتر به وظایف کبد می پردازیم.

کبد به عنوان قسمتی از دستگاه گوارش دسته بندی می شود. این ارگان وظایف متعددی را برعهده دارد؛ از جمله سم زدایی بدن، ساخت و ترکیب پروتئین ها، و ساخت مواد شیمیایی که نقشی موثر در فرایند گوارش غذا برعهده دارند.

در این مقاله از مرکز اطلاعات MNT قصد داریم تا به مواردی از جمله؛ نقش های مهم و کلیدی کبد چیست ؟ چطور کبد خود را بازسازی می کند ؟ درصورت فعالیت های نامنظم کبد چه اتفاقی در بدن می افتد ؟ چطور می توانیم کبد خودمان را سالم نگه داریم ؟ و همین طور وظایف کبد بپردازیم…

 

اینفوگرافیک بیماری کبد

حقایق کلی درباره کبد

  • کبد در دسته غده ها قرار می گیرد.
  • این ارگان مهم و حیاتی بیش از 500 وظیفه برعهده دارد.
  • تنها ارگان موجود در بدن که می تواند خود را بازسازی کند کبد است.
  • بزرگ ترین ارگان سه بعدی بدن کبد است.
  • یکی از اصلی ترین دلایل بیماری های کبدی، مصرف بیش از حد مشروبات الکلی است که در جهان صنعتی شده امروز وجود دارد.

با ساختار کبد بیشتر آشنا شوید

وزن این ارگان بین 3.17 تا 3.66 پوند یا 1.44 تا 1.66 کیلوگرم است. رنگ آن قرمز قهوه ای است و زمینه ای لاستیک مانند دارد. این غده در بالا و سمت چپ شکم و زیر شش ها قرار گرفته است.

یک ارگان دیگر در بدن مشاهده شده است که هم وزن بیشتری نسبت به کبد دارد و هم بزرگ تر است. این ارگان پوست است.

تقریبا کبد سه گوش (یا مثلثی شکل) است و از دو قسمت (یا به عبارتی لب) تشکیل شده است: لب سمت راست و لب سمت چپ که لب سمت راست بزرگ تر از لب سمت چپ است. مرز جدا کننده لب ها از هم پیوندهای داسی شکل است. منظور از پیوندهای داسی شکل یک دسته سلول می باشد که کبد را به دیافراگم متصل می کند .

قسمت بیرونی کبد توسط یک لایه از سلول های الیافی و ریشه دار به نام کپسول گلیسون پوشیده شده است. خود این کپسول را پروتئین پوشانده است. پروتیئن یکی از مواد موجود بدن است که  حفره های داخل بطنی را خط کشی می کند .

این ساختار به قرارگیری بهتر کبد کمک می کند و از این ارگان در برابر صدمات فیزیکی محافظت می کند.

کبد بیش از 500 وظیفه در بدن دارد

رگ های خونی

کبد برخلاف سایر ارگان های بدن دو منبع اصلی تامین خون دارد. رگ سیاهرگی که مسئول انتقال خون حاوی مواد مغذی از سیستم گوارش به کبد است و رگ شاهرگی کبد که مسئول آوردن خون حاوی اکسیژن از قلب به کبد می باشد .

رگ های خونی به واحدهای کوچک تری تقسیم می شوند. این مقاطع کوچک همان واحدهای کاربردی کبد هستند و از میلیون ها میلیون سلول به نام هپاتوسیت ها تشکیل شده است.

کارکرد

کبد در دسته غده ها قرار دارد و کارهای بسیار زیادی را انجام می دهد. از آن جایی که متخصصان همچنان در حال بررسی و موشکافی این غده هستند، نمی توانیم تعداد دقیق فعالیت ها و وظایف این ارگان را بگوییم. اما تصور این افراد بر این است که کبد مسئول 500 فعالیت متمایز و کلیدی در بدن است.

کبد وظایف پیچیده ای را برعهده دارد که از جمله این وظایف می توان به:
  • تولید صفرا: یکی از وظایف کبد تولید صفرا است. در عمل تخریب و جذب سلول های چربی، کلسترول و بعضی از ویتامین ها صفرا به کمک روده می آید. مواد تشکیل دهنده کیسه صفرا شامل نمک صفرا، کلسترول، بیلی روبین، مایع الکترولیت و آب است.
  • جذب و متابولیزم بیلی روبین: بیلی روبین از شکسته شدن هموگلوبین ساخته می شود. هموگلوبین نوعی آهن از خود خارج می کند که این آهن در کبد یا مغز استخوان ذخیره می شود. از این آهن انبار شده برای تولید دیگر سلول های خونی استفاده می شود.
  • تقویت لخته های خونی: برای تولید یک سری از مواد منقعد کننده که در لخته کردن خون نقش دارند، بدن نیاز به ویتامین K دارد. برای جذب ویتامین K هم باید مایع صفرا وجود داشته باشد. از این رو محل تولید صفرا هم در کبد قرار گرفته است. اگر کبد نتواند به میزان کافی صفرا تولید کند، تولید قسمت های دست اندرکار لخته کردن خون هم با مشکل مواجه می شود.
  • سوخت و ساز چربی: وجود مایع صفرا به نابودی سلول های چربی کمک کرده و گوارش این مواد را برای دستگاه گوارش آسان تر می کند.
  • سوخت و ساز کربوهیدرات ها: محل ذخیره و انبار کردن کربوهیدرات ها در کبد قرار دارد. کربوهیدرات ها در کبد به گلوکز تجزیه می شوند و به داخل رگ خونی پمپ می شوند تا میزان گلوکوز خون همواره ثابت باشد. کبد گلوکز را به صورت گلیکوژن انبار می کند. زمانی که بدن به صورت فوری به انرژی نیاز داشته باشد گلیکوژن آزاد می شود.
  • انبار کردن ویتامین و مواد معدنی: محل ذخیره سازی ویتامین های A، D، E، K و B12 در کبد است. این ارگان اجازه نمی دهد که میزان انواع ویتامین های ذخیره شده به کمتر از میزان مجاز برسد. در بعضی از افراد مشاهده شده است که تا چندین سال ویتامین مورد نیاز بدن به صورت پشتیبان انبار شده است. آهن تشکیل دهنده هموگلوبین به صورت فریتین در بدن ذخیره می شود و آمادگی کامل دارد تا سلول های خونی جدیدی را تولید کند. یکی دیگر از مواد معدنی که در کبد انبار شده و در مواقع نیاز آزاد می شود، کوپر است.
  • به سوخت و ساز پروتئین کمک می کند: مایع صفرا بر سلول های پروتئینی تاثیر می گذارد و به کمک سیستم گوارش می رود.
    • تصفیه حون: کبد مسئولیت تصفیه خون را برعهده گرفته است. ترکیباتی از جمله هورمون ها، مانند استروژن و آلدوسترون، و ترکیبات دیگر خارج از بدن از جمله، نوشیدنی های الکلی و داروها را از بدن دفع می کند.
  • نقش ایمن سازی: یکی دیگر از وظایف کبد که شگفت زده تان می کند، فعالیت امنیتی آن است.کبد قسمتی از سیستم فاگوسیت تک هسته ای به شمار می رود. مقدار قابل توجهی از سلول های کوپفر (سلول های کوپفر نوعی ماکروفاژهای تخصصی و ویژه هستند که در کبد حضور دارند) در کبد وجود دارد. این سلول ها در تامین امنیت بدن نقش دارند. هر نوع سلولی که بیماری زا باشد و بخواهد از طریق روده و معده وارد بدن بشود را با بی رحمی تمام نابود می کند.
  • تولید آلبونیوم: نوعی پروتیئن که به مقدار بسیار در مایع خون یافت شده است، آلبونیوم است. این پروتتئین وظیفه جابجایی اسیدهای چرب و هورمون های استروئیدی را برعهده گرفته است تا فشار خون روی حد مجاز باقی بماند. همچنین اجازه نمی دهد که هیچ مایعی از سلول های خونی نشت کند.
  • تجزیه آنگیوتنسینوژن: هر زمانی که چراغ خطر تولید نوعی آنزیم به نام رونین که در کبد قرار دارد روشن شود، این هورمون فشار خون را از طریق تنگ کردن رگ های خونی افزایش می دهد.

 

بازسازی و ترمیم

از آن جایی که این ارگان اهمیت بسیاری دارد و وظایف مهمی را برعهده گرفته است، طبق تحقیقات انجام شده، محققان به این نتیجه رسیده اند که کبد از این توانایی برخوردار است تا بارها خودش را ترمیم کند و همواره ضامن سلامتی خود است. تمامی مهره داران، از ماهی گرفته تا انسان ها، همه و همه به این ویژگی مجهز شده اند.

اما در بدن انسان کبد تنها ارگان احشایی است که می تواند خود را ترمیم کند.

بازسازی کبد

تنها وجود 25 درصد از سلول های کبد کفایت می کند تا این ارگان بتواند بارها خودش را بازسازی کند. یکی از مهم ترین و جالب ترین جنبه های این ویژگی این است که کبد می تواند خود را دوباره بسازد و به اندازه قبل برسد، فعالیت های گذشته اش را طبق روال قبل  انجام دهد.

براساس تحقیقات انجام شده بر روی موش ها، محققان به این نتیجه رسیدند که اگر بیش از 2/3 کبد از بین برود، سلول های باقی مانده پس از فعالیت 5 تا 7 روزه می توانند دوباره کبد را بازسازی کنند.  مسلما بازسازی کبد در بدن انسان به زمان بیشتری نیاز دارد. این زمان در انسان ها بین 8 تا 15 روز متفاوت است. البته مدت زمان لازم برای بازسازی به عواملی از جمله سایز و پیچیدگی کبد هم بستگی دارد. اگر پس از گذشت چندین هفته از بازسازی کبد این سلول را مشاهده کنید، اصلا نمی توانید سلول های تازه تولید شده را از سلول های قدیمی تشخیص دهید.

چندین ترکیب در فرایند بازسازی کبد دخیل هستند؛ از جمله عوامل موثر در رشد و سیتوکین. مهم ترین ترکیباتی که در این فرایند ایفای نقش می کنند شامل:

  • عامل رشد هپاتوسیت (هپاتوسیت یک سلول اساسی در کبد است)
  • انسولین
  • تغییر و تحول در عامل رشد آلفا
  • عامل رشد اپی درمال
  • اینترلئوکین – 6
  • نوراپی فرین

بیماری های کبدی

طبیعتا ارگانی به بزرگی کبد، مشکلات زیادی هم دارد. کبد فرد سالم به خوبی و بسیار کارآمد عمل می کند. در سمت دیگر کبد بیمار قرار دارد که تاثیرات بسیار خطرناکی بر بدن دارد.

تعدادی از بیماری های کبدی شامل:

فاشیولیاسیس: این بیماری نتیجه هجوم نوعی انگل لوله ای است که به کرم کبد معروف است و می تواند در انجام وظایف کبد خلل ایجاد کند. این انگل می تواند تا ماه ها و حتی سال ها بدون هیچ گونه حرکتی (یا به عبارتی در دوره کمون به سر ببره) در کبد به حیات خود ادامه دهد. این بیماری در دسته بیماری های گرمسیری طبقه بندی شده است.

سیرهوسیس: در این نوع از بیماری، سلول های آسیب دیده به جای سلول های سالم در کبد قرار می گیرند. به این فرایند فیبروسیس می گویند. عوامل متعددی در این بیماری دخالت دارند. مواد سمی، نوشیدنی های حاوی الکل و هپاتیت به این بیماری دامن می زنند. در نهایت، قدم بعد از فیبروسیس، ناکارآمدی کبد است چرا که سلول های عاملیت کبد کاملا نابود می شوند.

هپاتیت: به عفونتی که کل کبد را دربر می گیرد هپاتیت گفته می شوند. ویروس ها، مواد سمی، یا عکس العمل خود به خود دستگاه ایمنی از علل این بیماری محسوب می شوند. در بسیاری از شرایط کبد قادر به بازسازی خودش است اما در موارد متعددی این غده ناکارآمد است.

بیماری های وابسته به الکل: با مصرف طولانی مدت الکل فرد باید منتظر تبعات بعدی و در قدم آخر بیماری های کبدی باشد. اصلی ترین دلیل بیماری سیرهوسیس در جهان همین نوشیدنی های الکلی هستند.

التهاب مجرای صفراوی (PSC): این بیماری نوعی بیماری سهمگین است که منفذهای کیسه صفرا را درگیر می کند. درنهایت چیزی به جز نابودی در انتظار سلول نیست. تا به امروز هیچ راه درمان برای این بیماری کشف نشده است. علت بیماری هم هنوز ناشناخته است. البته تصور متخصصان بر این است که دستگاه ایمنی در این جا نقش دارد.

بیماری چربی کبد: در صورت ابتلا به چاقی مفرط یا مصرف بیش از حد مواد حاوی الکل، این بیماری گریبان فرد را می گیرد. در این بیماری واکوئل های چربی در سلول های کبد ساخته می شوند. درصورتی که علت بیماری نوشیدنی های الکل دار نباشد، فرد به بیماری چربی غیرالکلی کبد (NAFLD) مبتلا شده است.

شرایط ژنتیکی، مصرف دارو یا رژیم های غذایی که مقدار فروکتوز شکر در آن ها سرسام آور است، از علل بیماری هستند. چربی کبد مهم ترین بیماری کبدی در کشورهای در حال پیشرفت محسوب می شود و با مقاومت در برابر انسولین همراه است. اگر NAFLD وخیم تر شود نوبت به NASH میرسد. یکی از علل شناخته شده سیرهوسیس کبد، NASH است.

سندروم گیلبرت: نوعی اختلال ژنتیکی است که 3 تا 12 درصد از جمعیت درگیرش هستند. در این بیماری مشاهده شده است که بیلی روبین به کلی شکسته نمی شود. زردی خفیف در فرد مشاهده می شود. اما معضل اصلی همان ناکارآمدی کبد است که مشکل ساز می شود.

سرطان کبد: آماس سرطانی هپاتوسلیولار و آماس سرطانی کولانژیو شایع ترین سرطان های کبدی هستند. سرطان کبد در جایگاه ششم در میان سرطان ها قرار دارد. دومین سرطان که بیشترین میزان آمار مرگ و میر را به خود اختصاص داده است، سرطان کبد است.

 

سلامت کبد خود را تضمین کنید

در این قسمت قصد داریم به راهکارهایی اشاره کنیم تا کبدتان همواره در وضعیت سبز قرار بگیرد:

  • رژیم غذایی : از آن جایی که کبد در از بین بردن سلول های چربی نقش دارد، با خوردن بیش از حد، این غده نمی تواند بر انجام سایر کارها تمرکز کند. چاقی مفرط با بیماری چربی کبد رابطه مستقیم دارد. برای سالم ماندن این ارگان یک رژیم سالم غذایی برای کبد را انتخاب کرده و در دستور غذایی روزمره تون قرار دهید .
  • محدودیت مصرف الکل: هرگز نباید بیش از دو بار در روز نوشیدنی های الکل دار میل کنید. اگر در مصرف الکل زیاده روی کنید، بیماری سیرهوسیس کبد انتظارتان را می کشد! هنگامی که کبد به شکستن ذرات الکل مشغول می شود، یک سری مواد شیمیایی سمی ، مانند امواج رادیکال، آزاد می کند. یک مرد باید هر روز یک لیتر و برای مدت 20 سال شراب بنوشید تا با بیماری های جدی کبدی روبرو شود. زنان تقریبا پس از 10 سال بیمار می شوند.
  • عدم مصرف مواد غیرمجاز: آخرین بار در سال 2012 به این موضوع پرداخته شد. نزدیک به 24 میلیون نفر از مردم آمریکا در طول ماه گذشته به مصرف داروهای غیرمجاز و غیر پزشکی روی آورده اند. مواد سمی باعث می شوند که فعالیت کبد مختل شود.
  • مواظب باشید داروها را با هم مصرف نکنید: هنگامی که داروهای تجویز شده و مواد طبیعی با هم و به طور همزمان مصرف شوند، تاثیر منفی بر بدن می گذارند. مصرف همزمان داروها می تواند تاثیر بسیار مخربی بر کبد داشته باشد. به طور مثال، هرگز نباید الکل با استامین به طور همزمان مصرف شود چرا که بیماری گریبان این غده بزرگ را می گیرد. فراموش نکنید که باید داروها را طبق مقدار گفته شده مصرف کنید.
  • حواستان به مواد شیمیایی باشد: هنگامی که با وسایل نقاشی یا مواد شیمیایی پاک کننده قوی در تماس باشید، فضا باید کاملا استریل شود یا حدالامکان از ماسک استفاده شود. مواد شیمیایی با مشکلات کبدی ارتباط مستقیم دارند و از این رو کبد نمی تواند وظایفش را به خوبی انجام دهد چرا که کبد موظف است تمام مواد سمی وارد شده به بدن را تجزیه و تحلیل کند.
  • مسافرت و واکسیناسیون: اگر قصد سفر به منطقه ای را دارید که بیماری هپاتیت A یا B در آن جا رواج دارد، واکسن هپاتیت را فراموش نکنید. بیماری مالاریا در کبد رشد می کند و به سرعت تقسیم می شود. ابتلا به تب زرد باعث ناکارآمدی کبد می شود. راه های جلوگیری از هر دو بیماری، واکسن زدن یا مصرف دارو می باشد.
  • رابطه جنسی سالم: تا به امروز هیچ واکسنی برای هپاتیت C کشف نشده است. درنتیجه متخصصان توصیه می کنند که رابطه جنسی سالم باشد و کارهای تتو و پیرسینگ با دقت فراوان و توسط افراد متخصص انجام شود.
  • با خون و مواد آلوده در تماس نباشید: هنگامی که با خون افراد دیگر در تماس هستید باید به توصیه های ارائه شده دقت کنید. بعلاوه استفاده از وسایل بهداشتی مشترک، مانند مسواک، به طور مطلق ممنوع است. تمیزی ناخن ها را فراموش نکنید.

 

سلامت کبد

درست است که کبد می تواند بارها خودش را ترمیم کند، اما نباید این مورد را فراموش کنیم که سلامت فرد هم نقشی کلیدی دارد. اگر به سبک زندگی تان اهمیت دهید و رژیم های غذایی عاقلانه ای را انتخاب کنید، سلامت خود و کبدتان را تضمین خواهید کرد و به کبد در انجام بهتر وظایف کمک خواهید کرد.