اسهال صبحگاهی به نیاز فوری برای تخلیه روده و همین طور مدفوعی اطلاق می گردد که شل و آبکی است. حتی گاهی اوقات این شرایط باعث بیدار شدن فرد از خواب می شود.

از دو بعد می توان به این مسئله نگاه کرد: یک دلیل ساده باعث اسهال صبحگاهی شده یا این که یک بیماری بسیار خطرناک تری وجود دارد؟ کدام یک؟

همه ما زمان هایی را تجربه نمودیم که این مسئله برای مان پیش آمده و دلیل آن اغلب به نوع رژیم غذایی یا یک بیماری کوتاه مدت و موقتی مربوط می شده است. اما اگر صبح با نیاز فوری به تخلیه مدفوع مواجه شدید و اسهال داشتید، باید به مراکز درمانی یا پزشک خانواده مراجعه کنید تا دلیل اصلی این عارضه مشخص شود.

دلایل مرتبط با سبک زندگی برای اسهال صبحگاهی

افرادی که در طول روز فعالیت بدنی داشته باشند، با تحرکات روده ای مواجه می شوند. معمولا اگر تحرک نداشته باشید، دفعات دفع مدفوع هم به تناسب کم می شود. افرادی که بدن سالمی دارند، صبح ها کمی بعد از بیدار شدن از خواب باید به دستشویی بروند اما فردی که اسهال صبحگاهی داشته باشد، باید بلافاصله بعد از بیدار شدن به دستشویی برود.

سبک زندگی به چندین طریق باعث تجربه اسهال صبحگاهی می شود که از میان این عوامل می توان به موارد زیر اشاره کرد:

  • تغییر در ریتم شبانه روزی بدن: وقتی که ریتم شبانه روزی بدن یا به عبارتی ساعت بدن بر هم بریزد، در ساعت های خاصی باید مدفوع خود را تخلیه کنید.
  • سطح هورمون ها: هنگامی که فرد بیدار است، تغییراتی در سطح هورمون ها یا در میزان فعالیت اعصاب در بدن اتفاق می افتد که بر روده ها اثر می گذارد.
  • فعالیت بدنی: اگر فرد تا چند لحظه قبل از خواب فعالیت بدنی داشته باشد، زودتر از چیزی که انتظار می رود صبح ها باید به دستشویی برود.
  • خوردن خوراکی در میانه های شب: اگر شب ها دیر وقت غذا بخورید، با این عارضه مواجه خواهید شد.
  • فعالیت عوامل باکتریایی: زمان هایی که خواب هستید، محتویات در روده ثابت هستند و از این رو، تعداد باکتری ها زیاد می شود و گاهی اوقات، آنزیم های گوارشی به قسمت پایینی روده دسترسی پیدا نمی کنند.
  • مصرف شیر یا آبمیوه: چندین نوشیدنی متداول وجود دارد که باعث تحریک معده می شود؛ علی الخصوص افرادی که نسبت به لاکتوز حساسیت دارند یا بدن شان به خوبی نمی تواند فروکتوز را جذب کند، از اسهال صبحگاهی رنج می برند.

مصرف شیر موجب اسهال صبحگاهی می شود

  • مصرف کافئین: افزایش میزان مصرف کافئین با افزایش تحرکات روده ارتباط مستقیمی دارد.
  • غذا خوردن به محض بیدار شدن: بعضی از افراد بلافاصله بعد از بیدار شدن، یا حتی وقتی که در تخت یا رخت خواب خود هستند، شروع به غذا خوردن می کنند. خوراکی هایی که اول صبح می خورید باعث تحریک رفلاکس های خروج مدفوع می شوند.
  • مسمومیت غذایی: مسمومیت با غذا یکی دیگر از عوامل اسهال صبحگاهی محسوب می شود. به طور مثال، نوعی باکتری به نام ایکولی وجود دارد که در اسهال نقش دارد و به دلایلی باعث بدتر شدن اسهال صبحگاهی می شود.

چه عواملی باعث اسهال صبحگاهی می شود؟

اگر اسهال بیشتر ماهیت موقت و گذرا داشته باشد، نشان دهنده ی این است که مشکل به سبک زندگی شما مربوط است. اما اگر چندین ماه است که با این شرایط دست و پنجه نرم می کنید، احتمالا مشکل خطرناک تر و جدی تری وجود دارد.

در بیشتر موارد، اسهال صبحگاهی در نتیجه فعالیت عوامل ویروسی یا باکتریایی ایجاد می شود. مثلا ویروس آنفولانزا همین طور است. در هر نقطه از دنیا که حضور داشته باشید، اگر با فرد مبتلا به آنفولانزا در تماس باشید، شما هم به آن مبتلا می شوید. ابتلا به آنفولانزا در کشورهای در حال توسعه باعث مرگ فرد می شود اما در کشورهای پیشرفته و صنعتی، افراد در سنین بیش از 65 سال زندگی خود را از دست می دهند. امروزه بیشتر کشورهای دنیا می توانند این عارضه را کنترل کنند.

عواملی که در قسمت بعد به آن ها اشاره می کنیم، دلایل اسهال های صبحگاهی هستند که موقت نیستند و در حقیقت، در زمره عارضه های مزمن دسته بندی می شوند.

بیماری سندروم روده تحریک پذیر {IBS}

فردی که به بیماری روده تحریک پذیر مبتلا شده باشد از درد شکمی، نفخ کردن و اسهال یا یبوست مزمن رنج می برد. اگر میزان استرس افرادی که به این عارضه مبتلا هستند زیاد باشد یا این که غذاهای خاصی مصرف کنند، شدت اسهال بدتر می شود.

بیماری روده ملتهب {IBD}

بیماری روده ملتهب همان طور که از نامش هم پیداست، به التهاب دیواره روده گفته می شود. بیماری روده ملتهب به دو دسته تقسیم می شود. دسته اول با نام بیماری کوهن و دسته دوم با نام کولیت اولسراتیو شناخته می شود. در صورت ابتلا به دو عارضه گفته شده، مدفوع آبکی و همراه با موکوس و خون همراه خواهد بود. در موارد شدید، فرد مبتلا باید شب ها چندین بار بیدار شده و به دستشویی برود.

مصرف داروهای آنتی بیوتیک موجب اسهال صبحگاهی می شود

اسهال صبحگاهی

مصرف بعضی از داروهای آنتی بیوتیک با اسهال همراه است. مطالعات انجام شده نشان می دهند که از هر پنج نفری که داروهای آنتی بیوتیک را مصرف می کنند، یک نفر دچار اسهال می شود.

زیاده روی در استعمال مواد مخدر و مشروبات الکلی

مصرف نیکوتین و مشروبات الکلی باعث تحریک روده می شود. برخی از مردم، بعد از ظهرها در مصرف این مواد زیاده روی می کنند که شرایط برای اسهال صبحگاهی در بدن فراهم می شود.

بارداری

میزان هورمون هایی مانند استروژن و اچ جی سی {HGC}، در دوران بارداری در بدن خانم های باردار بسیار زیاد می شود. این هورمون ها در بروز حالت تهوع صبحگاهی نقش دارند و در عین حال باعث بروز اسهال صبحگاهی نیز می شوند. با وجود این که خانم های باردار در هر ساعتی از شبانه روز ممکن است با اسهال مواجه شوند، اما شدت اسهال در صبح ها بیشتر می باشد.

استرس نیز یکی از دلایل دیگر برای رخ دادن اسهال صبحگاهی است

استرس داشتن با اسهال رابطه مستقیم دارد. وقتی که فرد به آرامش روانی می رسد یا می خوابد، حرکات روده آرام می شوند اما وقتی که فرد بیدار می شود، دوباره روده تحریک شده و باعث اسهال می شود.

آلرژی

آلرژی داشتن به مواد غذایی مشخصی باعث ایجاد انقباض، نفخ کردن و اسهال می شود. مردم بیشتر به خوراکی هایی مانند بادام زمینی، محصولات لبنی، گندم، تخم مرغ و میوه ها آلرژی دارند.

کم شدن میزان آب بدن یا بر هم خوردن تعادل میان الکترولیت ها

مواد الکترولیت مانند پتاسیم، فسفات، سدیم، منیزیم، کلسیم و کلرین حاوی بار الکترونیکی هستند. بدن ما به الکترولیت ها برای کنترل ترکیبات سلول و انتقال بار الکتریکی نیاز دارد. ماهیچه ها برای انجام انقباض نیز، به بار الکتریکی نیاز دارند. زمانی که میزان الکترولیت ها در بدن بسیار کم یا بسیار زیاد شود، آب از بدن دفع می شود. بر هم خوردن تعادل میان الکترولیت ها با یبوست یا اسهال نیز همراه خواهد بود.

مصرف دارو

مصرف برخی از داروها باعث تحریک اسهال صبحگاهی می شود؛ مانند داروهای آنتی بیوتیک که در قسمت بالا به آن ها اشاره کردیم.

ابتلا به عفونت کاندیدا

زمانی که عفونت کاندیدا یا عامل انگلی در بدن تکثیر شود، فرد با اسهال مواجه می شود. به قارچ هایی که در روده رشد می کنند، کاندیدا آلبیکانس گفته می شود. البته نقش بعضی از عوامل انگلی، مانند انتاموبا هیستولیتیکا و کریپتوزپوردیوم، در بروز اسهال را نیز نباید نادیده بگیریم.

چه راهکارهایی برای درمان اسهال صبحگاهی وجود دارد؟

پس از این که عامل اصلی به وجود آورنده اسهال را تشخیص دادید، نوبت به مراحل درمان می رسد.

راهکارهای درمانی بسیاری برای اسهال وجود دارند که در ادامه به رایج ترین آن ها اشاره می کنیم:

  • حذف مواد آلرژی زا و غذاهایی که به آن ها حساسیت دارید. اگر تنها به خوراکی هایی که مصرف می کنید توجه داشته باشید، به راحتی می توان از بروز اسهال جلوگیری کرد. البته این مورد در صورتی صدق می کند که علت بروز اسهال به رژیم غذایی مربوط باشد. با انجام آزمایش بیوانرژیک، بیوآنالیز، ارزیابی استرس مریدین {Meridian Stress assessment}، آزمایش های حذف رژیم غذایی یا تست بیومریدین می توان انواع آلرژی ها و حساسیت های غذایی را تشخیص داد. در این شرایط بهترین کاری که می توان انجام داد، استفاده کمتر از مواد غذایی مورد نظر یا حذف کلی آن ها از رژیم غذایی است.
  • مصرف پروبیوتیک ها. در اصل مواد پروبیوتیک به باکتری های مفیدی گفته می شود که فلور روده را ترمیم  و از بدن در برابر عفونت هایی که باعث بروز اسهال می شوند، محافظت می کنند. اگر عامل بروز اسهال مصرف داروهای آنتی بیوتیک باشد، مصرف مکمل های حاوی پروبیوتیک به پیشگیری از بروز این عارضه کمک می کنند.
  • طب سوزنی. یکی دیگر از راهکارهای موثر و بی خطر برای درمان اسهال، بهره گیری از طب سوزنی است. از دیگر مزایای این شیوه درمانی می توان به تاثیر خارق العاده آن در درمان افرادی اشاره کرد که از سندرم روده تحریک پذیر رنج می برند.

  • مصرف ریشه گیاه پنجه برگ آمریکایی. اگر اسهال در نتیجه ورود عوامل ویروسی به بدن اتفاق افتاده باشد، مصرف عصاره های ریشه این گیاه به کوتاه کردن دوره اسهال کمک می کند.
  • هومئوپاتی. این شیوه درمانی در کاهش مدت زمان اسهال و دفعات دفع مدفوع در کودکانی که از اسهال مزمن رنج می برند، تاثیر بسزایی دارد. یکی از هومئوپاتی های موجود، آلوئه سوکوترینا می باشد که به کنترل اسهال کمک می کند.

علاوه بر موارد بالا، از اهمیت گیاهان نیز نباید برای درمان اسهال صبحگاهی غافل شد

  • گیاهان دارویی حاوی ترکیب شیمیایی بربرین. گیاهانی مانند زرشک، ختم ذهبی، انگور کوهی حاوی ترکیبات شیمیایی بربرین هستند. این ترکیبات نقش بسزایی در درمان اسهال هایی دارند که ناشی از ورود عوامل عفونت زا به بدن است.
  • داروهای گیاهی. امروزه مشخص شده است که داروهای گیاهی متنوعی به درمان بیماری های مرتبط با دستگاه گوارش، از جمله اسهال صبحگاهی، کمک می کنند. روغن نعنا، روغن آرگان، خار مریم، گردوی سیاه، تمشک قرمز، شیره آلوئورا و زنجیل برخی از این داروهای گیاهی موثر می باشند.
  • مصرف مکمل ها. از جمله مکمل های دارویی که به درمان اسهال صبحگاهی اشاره می کنند می توان به زغال فعال، ویتامین A، آنزیم های گوارشی، بتائین هیدروکلراید، کلستروم، گلوتامین، لاکتاز و ویتامین C اشاره کرد.

پیشگیری از بروز اسهال صبحگاهی

فرقی ندارد که صبح ها با اسهال مواجه می شوید یا در طول روز؛ در هر صورت راهکارهای زیادی برای پیشگیری از بروز دوباره اسهال وجود دارد. به طور مثال، یکی از راهکارهای ساده، استفاده از شیوه عطر درمانی می باشد که عمدتا از روغن های ضروری استفاده می شود. برخی از روغن های ضروری به ترکیباتی با نام ضد انقباض و تشنج مجهز شده اند که انقباض های شکمی و اسهال صبحگاهی را درمان می کنند. مثلا می توانید از روغن اسطوخودوس یا روغن بابونه استفاده کنید.

در نتیجه اسهال، آب بدن دفع می شود؛ پس در مواقعی که اسهال دارید حتما به مقدار کافی مایعات مصرف کنید. منظورمان از مایعات صرفا آب نیست و می توانید آبمیوه، آبگوشت استخوان یا آب سبزیجات هم مصرف کنید. توصیه می کنیم که مواد حاوی کافئین یا مشروبات الکلی را مصرف نکنید، زیرا حاوی ترکیباتی هستند که مجرای گوارشی را تحریک کرده و باعث بروز اسهال می شوند.

اسهال خود به تنهایی، باعث دستشویی رفتن مکرر نمی شود؛ بلکه با خستگی مفرط، کم شدن میزان آب بدن و همین طور انقباض های شدید هم همراه است. اگر از یک رژیم غذایی سالم تبعیت کنید و برنامه خوابی منظمی برای خود داشته باشید، وضعیت روده بهتر خواهد شد. البته نقش بیماری هایی مانند IBS در بروز اسهال را هم نباید نادیده گرفت و در این شرایط، نباید علائم و نشانه ها را نادیده بگیرید و باید فورا به مراکز درمانی مراجعه کرد.

امیدواریم که با خواندن مطلب تهیه شده توسط تیم دکترچک بتوانید به علت وقوع این مشکل پی برده باشید.