علت خارش مقعد چیست و چگونه درمان می شود؟

خارش مقعد یکی از مشکلاتی است که برخی از افراد دچار آن هستند. این خارش ها دو نوع اولیه و ثانویه دارد. علت اولیه آن بیماری یا شرایط پزشکی خاصی نیست؛ اما در دلیل ثانویه علت پزشکی پنهانی باعث خارش این ناحیه از بدن شده است.

دلایل ثانویه علت های زیادی دارد که شامل: عدم رعایت اصول بهداشتی، مصرف صابون های عطری، برخی از بیماری های پوستی ( پسوریازیس و التهاب پوست)، هموروئید و اختلالات دیگر روده ای، انواع عفونت ها( انگلی، جنسی) است. مصرف برخی از داروها و مواد غذایی محرک نیز علت دیگر خارش مقعد محسوب می شوند.

در بعضی از مواقع علت این خارش ها ممکن است به علت شرایط سیستماتیک بدنی ، مانند: کم خونی ، دیابت ، التهاب روده، یرقان، سرطان خون و بیماری تیروئید نیز باشد.

همچنین با توجه به تحقیقات برخی از محققان استرس، افسردگی و اضطراب از دلایل شناخته شده خارش مقعد هستند. با دکترچک در ادامه مقاله همراه باشید.

علت خارش مقعد چیست؟

به اصطلاح پزشکی که برای خارش خارجی مقعد یا خارش تحتانی استفاده می شود، خارش مقعد می گویند که با خارش های شدید در نواحی اطراف هم در ارتباط است. اصطلاحات دیگری که برای این شرایط به کار می رود؛ شامل:

• خارش خارجی؛
• خارش پری آنال؛
• خارش آنورکتال؛

مقعد همان قسمت باز در انتهای راست روده یا سیستم گوارشی است که از طریق آن، امکان تخلیه مواد اضافه از بدن فراهم می شود.

در حقیقتخارش این ناحیه، خود نشانه ابتلا به سایر بیماری هاست، نه این که خود یک بیماری مستقل باشد. شاید برای تان عجیب باشد، اما این عارضه تقریبا بیشتر مردم را عذاب می دهد؛ یعنی بیشتر آن ها از مراجعه به پزشک و معاینه شدن خجالت می کشند.

خارش مقعد، کوچک و بزرگ، زن و مرد نمی شناسد و هر فردی را درگیر می کند؛ اما گفته می شود که بیشتر در مردان و افراد کهنسال (به نسبت کودکان و نوجوانان) دیده می شود. این اوضاع ابتدا به صورت یک خارش عادی خود را نشان می دهد، اما چیزی نمی گذرد که تبدیل به یک بیماری مزمن می شود؛ به دلیل این که چرخه خارش مدام تکرار می شود. در اثر خارش زیاد، شکاف های کوچک و ریزی در سطح پوست به وجود می آیند که در اثر تماس با رطوبت عادی و نم، به شدت خارش آور می شوند. با ادامه یافتن این شرایط، روز به روز خارش و همین طور تعداد این شکاف ها افزایش می‌یابند.

بهتر است بدانید چرخه خارش در شب، زمانی که فرد خواب است و هیچ اطلاعی ندارد که در حال خارش خودش است، وخیم تر می شود. پوشیدن لباس خواب های گشاد و آزاد امکان خارش محل را تسهیل می کند.

زمانی که ادرار در زنان، از این شکاف ها رد می شود، باعث خارش و سوزش این موضع می شود. از این رو، آن‌ها با شدت بیشتری از دستمال توالت برای خشک کردن خودشان استفاده کرده و در نهایت چرخه آسیب رسانی به پوست دوباره تکرار می شود و پوست فرصتی برای درمان پیدا نمی کند.

در اغلب موارد تنها یک دوره کوتاه، لازم است تا این شرایط بهبود پیدا کند؛ در نتیجه پوست می تواند خود را بازسازی کرده و این چرخه را از بین ببرد. با این وجود، باز هم لازم است که پزشک متخصص، پوست و پایین روده را معاینه کرده تا مطمئن شود که هیچ مشکل پزشکی وجود ندارد.

اطلاعات کلی درباره خارش مقعد

در این قسمت به چندین مورد از عوامل کلیدی خارش تحتانی اشاره کرده ایم. برای خواندن جزییات ظریف تر و اطلاعات تکمیلی تر در این خصوص، توصیه می شود که قسمت اصلی متن را مطالعه کنید. 

• ممکن است فکر کنید که خارش مقعد یک بیماری خجالت آور است! اما باید بگوییم که معاینه این بیماری برای پزشکان بسیار عادی است.
• چنانچه که فرد به نظافت شخصی خود بی توجه باشد، این مشکل برایش پیش می آید؛ البته خلاف این مورد (یعنی وقتی که او در بهداشت خودش زیاده روی کند) هم امکان‌پذیر است.
• مصرف برخی از خوراکی ها و مواد نوشیدنی می تواند رابطه مستقیمی با خارش این ناحیه داشته باشد.
• از جمله دلایل بارز و تاثیرگذار دیگر می توان به انواع عفونت ها، شرایط پوستی، اختلالات آنورکتال (شرایط مربوط به مقعد و راست روده) و مصرف داروهای مختلف اشاره کرد.

دلایل خارش مقعد

علت این موضوع همانطور که اشاره کردیم به دو قسمت اولیه و ثانویه تقسیم میشود:

• علت اولیه: بیماری ها و شرایط پزشکی دیگر باعث خارش مقعد نشده باشند.
• علت ثانویه: یک علت پزشکی پنهان باعث خارش این موضع شده باشد.

دلایل ثانویه به دسته های زیادی تقسیم می شوند که به صورت زیر می باشند:

• رعایت اصول بهداشتی: توجه بیش از حد یا رعایت نکردن اصول بهداشتی به طور کلی؛
• مواد آزاردهنده پوستی: مثل مصرف انواع صابون های موجود؛
• شرایط پوستی: مانند: بیماری های پوستی پسوریازیس و درماتیت (التهاب پوست)؛
• اختلال های مقعدی یا روده ای: به طور مثال: بواسیر، زخم و شکاف های عمیق مقعدی؛
• انواع عفونت ها: به طور مثال: عفونت های انگلی و عفونت هایی که از راه جنسی فرد دیگر را آلوده می کنند؛
• شرایط پزشکی سیستماتیک (کل بدن): از جمله کم خونی اپلاستیک (زمانی که بدن تان به اندازه کافی سلول های قرمز خونی را تولید نکند)، انواع دیابت، بیماری التهاب روده، یرقان، سرطان خون، لنفوم و بیماری تیروئید؛
• مواد خوراکی: محرک های موجود در رژیم غذایی فرد، مثل: وجود مقدار قابل توجهی فلفل های تند؛
• داروها: از جمله: داروهای رادیو تراپی، کالچیسین (از این دارو برای درمان نقرس استفاده می شود)، نئومایسین (نوعی آنتی بیوتیک که در اکثر داروهای موضعی، مثل: پومادها، قطره های چشمی و پومادهای سوختی یافت می شود) و کوئیندین (این دارو همانند گیرنده ضد نامنظمی ضربان نبض عمل می کند).

بعضی از مواد خوراکی برای این شرایط مناسب نیستند و با خوردن آن ها سیستم بدن به هم می ریزد. پس توصیه می کنیم که این خوراکی ها را شناسایی کرده و از خوردن آن ها امتناع کنید. برخی از این خوراکی ها شامل:

• گوجه فرنگی؛
• خوراکی های ادویه دار؛
• مرکبات مثل پرتقال؛
• آجیل و مغز؛
• شکلات؛
• محصولات لبنی؛
• قهوه؛
• زیاده روی در خوردن شیر، شراب یا آبجو.

دلایل پوستی خارش مقعد

• تماس طولانی مدت با مدفوع انسان و حیوان منجر به خارش می شود.
• کسانی که کنترل کمی بر مدفوع خود دارند، مدفوع به بیرون تراوش کرده و منجر به خارش، آزار و اذیت فرد می شود.
• چنانچه فرد برای مدت طولانی اسهال داشته باشد، این خارش ها به تعداد دفعات یا باز بودن روده و تمیز کردن آن بستگی دارند.
• افزون بر موارد قبل، اگزما و درماتیت ناشناخته بر ناحیه مقعد تاثیر می گذارد. این شرایط بدون این که هیچ گونه دلیل قانع کننده وجود داشته باشد، باعث التهاب پوست می شوند.
• برآمدگی هایی که در محل التیام زخم پدید می آیند ، سطح این زخم ها زمخت بوده و زمانی این برآمدگی ها پیشرفت می کنند که به ضخامت زخم ها افزوده شود ؛ البته رشدشان بسیار کند است.
• نوعی عفونت پوستی به نام گال.
• خارش پوستی ناشی از التهاب که ممکن است در نتیجه تماس با کرم ها، لوسیون، حباب های حمام، پودرهای شست‌وشو و تکه های پارچه ای خیس به وجود آید می تواند این خارش ها را بیشتر کنند. بعضی افراد برای بهبود خارش مقعد خود، به اشتباه، از انواع کرم ها استفاده می کنند. از آن جایی که مقدار قابل توجهی از مواد شیمیایی در آن ها وجود دارد، خارش این ناحیه تحتانی را بدتر می کنند.
• مخمر (مثل کاندیدا و برفک)، باکتری ها (استرپتو کوک پیوژنز، استافیلوکوکو اورئوس) و سایر ویروس ها، مانند: زگیل تناسلی (HPV) همگی از جمله عواملی هستند که باعث بروز انواع عفونت ها در ناحیه مقعد می شوند.
• یکی از شایع ترین دلایل خارج مقعد در کودکان و خانواده هایی که فرزندان نوجوان دارند، کرمک است. جالب است بدانید که کرمک های ماده در مقعد فرد تخم گذاری کرده و همین تخم ها باعث خارش آن می شوند.
• عفونت ناشی از رشد و تکثیر کرم قلابدار: این کرم در دسته انگل ها قرار گرفته و بر ریه و روده کوچک افراد تاثیر می گذارد.
• برجستگی های کوچک پوستی که باعث مخفی کردن باقی مانده مدفوع و به دام انداختن رطوبت شده که با خارش های بسیار زیادی همراه است.
• ابتلا به برخی از عفونت های منتقل شده از طریق آمیزش جنسی می تواند به بیشتر شدن خارش موضعی در فرد دامن بزند.
• پسوریازیس نوعی شرایط پوستی مزمن است که در ناحیه مقعد دیده می شود.
• بیماری پروکتیتیس که باعث التهاب و تورم خطوط داخلی روده می‌شود.

دلایل روده ای 

مشکلات روده هم میتواند از همهترین دلیل خارش مقعد باشد.

• هموروئید یکی از دلایلی است که باعث التهاب موضعی می شود.
• سرطان مقعد یکی از عوامل شناخته شده ای است که باید به آن توجه زیادی کرد.
• بیماری التهاب روده که در نتیجه آن فرد از اسهال و التهاب های پی در پی رنج می برد.

دلایل سیستماتیک (تمام ارگان های بدن)

• انواع دیابت؛
• بیماری کلیوی؛
• مشکلات تیروئیدی؛
• سرطان های خون؛
• بیماری های روماتیسمی؛
• بیماری های خود ایمنی.

دلایل روانشناسی (ذهنی)

با توجه به تحقیقاتی که در این خصوص صورت گرفته است، مشخص شده است که استرس، اضطراب و افسردگی همگی از دلایل شناخته شده ای هستند که باعث خارش مقعد می شوند.

شناسایی

زمانی که بیمار با مشکل خارش قسمت مقعد مواجه شد و به پزشک مراجعه کرد، پزشک کار خود را با پرسیدن چندین سئوال آغاز می کند. علت این سئوالات هم این است که مشخص شود که آیا مشکلات پوستی موضعی، باعث این خارش ها شده اند یا این که یک مشکل بزرگ تر تمام ارگان های بدن را در بر گرفته است.

در این مواقع، به احتمال زیاد پزشک سوال های زیر را مطرح می کند:

• در رابطه با مدت و الگوهای خارش؛
•  رژیم غذایی فرد و خوراکی هایی که مصرف کرده است، رعایت اصول بهداشتی، استفاده از کرم، عطر یا صابون؛
•  شدت درد و تاثیر آن بر زندگی روزانه تان.

با در اختیار قرار دادن اطلاعات زیر، به تشخیص دلایل احتمالی این مشکل د کمک خواهید کرد:

• آیا در گذشته سابقه بیماری های مرتبطی، مثل جراحی مقعد، هموروئید یا دیابت داشته اید؟
• تاکنون در کنترل ادرار یا مدفوع خود به مشکل برخورده اید؟
• نشانه های بارز هموروئید مثل: وجود خون روی دستمال توالت، درد مقعدی یا برآمدگی را تجربه کرده اید؟
• سابقه اسهال خونی و گرفتگی عضلات شکمی را که نشانگر بیماری التهاب روده است ،داشته اید؟

هدف از انجام معاینات فیزیکی این است که ظاهر ناحیه، نشانه های شکاف یا التهاب پوستی و اثر خون در ناحیه اطراف بررسی شود. پوست موضع در اثر خارش های مزمن بسیار نازک می شود.

علاوه بر آن، پزشک با معاینه ظاهری موضع، می تواند به طور مثال: به وجود هموروئید، اگزما و شکاف در ناحیه مقعد پی ببرد؛ البته مقعد و روده هم به عنوان نشانه های ابتلا به سرطان باید مورد معاینه قرار بگیرند.

بر مبنای تشخیص پزشک، باید معاینه داخلی هم انجام شود. برای انجام این کار، پزشک دستکش به دست کرده و پس از چرب کردن انگشتان، داخل مقعد تا سراسر روده را بررسی می کند.

این نوع از معاینه با نام معاینه دیجیتالی مقعد هم شناخته می شود. این روش در شناسایی هموروئید، یبوست و حتی شناسایی دلایل سرطان روده موثر است.

گاهی اوقات برای این که پزشک اسفنکتر مقعدی را تست کند، از شما می خواهد که عضلات مقعدتان را سفت کنید. علاوه بر آن، برای این که وجود هموروئید را تشخیص دهد، می خواهد که عضلات مقعدتان را به بیرون فشار دهید (پرولاپس یا بیرون زدن بافت یا اندامی از جایگاه طبیعی آن).

از طرف دیگر، پزشک باید تمام بدن را معاینه کند تا به دلایل دیگر بروز این خارش ها پی ببرد. بررسی های صورت گرفته برای تشخیص خارش مقعد شامل:

• در صورتی که احتمال عفونت وجود داشته باشد، نمونه برداری انجام می شود.
• در صورتی که هر گونه تغییری در سطح پوست ایجاد شده باشد،  بیوپسی (بافت برداری) صورت می‌گیرد.
• در صورتی که فرد اسهال داشته باشد، آزمایش مدفوع انجام می‌شود.
• جهت شمارش تعداد سلول های خونی، بیماری های کلیوی، کبدی، تیروئید، دیابت و هر گونه التهاب هم آزمایش معمولی خون انجام می گیرد.

درمان خارش مقعد

در این قسمت از مقاله سعی داریم تا به راهکارهایی برای پیشگیری و درمان این شرایط اشاره کنیم.

راه های خانگی و خود درمانی

• مصرف خوراکی های فصلی و پر ادویه را قدغن کنید.
• بعد از خروج مدفوع از بدن، ناحیه را به خوبی بشویید.
• هرگز از صابون های پزشکی، معطر یا بوبر استفاده نکنید. برای شستشوی خود تنها از آب ولرم، پماد یا کرم های مرطوب کننده استفاده کنید. کرم های مرطوب کننده را به صورت آنلاین نیز می توانید خریداری کنید.
• اگر تا امروز از دستمال توالت برای خشک کردن خودتان استفاده می کردید، توصیه می کنیم که پارچه های مرطوب توالت را جایگزین آن‌ها کنید.
• محیط خارجی مقعد نباید مرطوب باقی بماند؛ پس از این مورد غافل نشوید.
• همان طور که در قسمت های قبل هم اشاره کردیم، خارش مقعد باعث وخیم تر شدن اوضاع و بروز مشکلات بعدی می شود؛ بنابراین از خاراندن مقعد پرهیز کنید.
• پودرهای خشک را جایگزین نمونه های پزشکی و معطر کنید.
• اگر نمی توانید از خاراندن خودتان دست بکشید، از دستکش های کتانی استفاده کرده تا آسیب وارد شده را به حداقل، برسانید.
• لباس های گشاد بپوشید به طوری که هوا را به راحتی عبور دهند. لباس هایی با جنس نایلون یا پلاستیک نپوشید؛ زیرا باعث عرق کردن می شوند.

کسب اطلاعات و بالا بردن میزان آگاهی خود درباره چرخه خارش مقعد بسیار حائز اهمیت است. باید مدت زمانی را به پوست خود اجازه داده تا بهبود پیدا کند و محرک هایی را که باعث خارش، آزار و اذیت تان می شوند، از بین ببرد. این توصیه را فراموش نکنید: هرگز از صابون و کرم هایی که باعث خارش می شوند، استفاده نکنید! پوست تان را خنک و خشک نگه دارید و ناخن های تان را کوتاه کرده و بهداشت فردی را هم رعایت کنید. یک تکه پارچه کتانی را زیر آب سرد بگیرید و روی موضع مورد نظر قرار دهید تا خارش از بین برود.

داروهای درمانی (تجویز شده)

• آنتی هیستامین: در صورتی که این خارش تنها در شب ها به سراغتان می‌آید، زمانی که به پزشک مراجعه کنید، به احتمال زیاد مصرف قرص های آنتی هیستامین مانند: هیدروکسی زین را تجویز خواهد کرد.
• پمادهای تسکین دهنده: برخی از پمادهایی که ممکن است پزشک برای این شرایط تجویز کند: زینک اکساید یا بیسموت ساب گالات است.
• کورتیکواستروئید: ممکن است جهت درمان التهاب ناشی از خارج مقعد، استفاده کوتاه مدت از داروهای موضعی کورتیکواستروئید و هیدروکورتیزون تجویز شود. با این وجود با توجه به تحقیقات در این زمینه، اولین قدم برای رهایی از این معضل، پاکیزگی کامل این ناحیه است که تاثیر آن با استفاده از داروهای هیدروکورتیزون برابری می‌کند.
• داروهای بی حس کننده موضعی: با استفاده از این داروها، به طور موقت می توان درد و خارش این ناحیه را کمتر کرد. از جمله این داروها می توان به: بنزوکائین، بنزیل الکل، لیدوکیئین و پاراموکسین اشاره کرد.
• داروهای مسدود کننده رگ ها: مصرف این دارو، رگ های خونی را منقبض و التهاب موضعی را کم می کند. تاثیری مشابه با داروهای تسکین دهنده موضعی نیز دارد. برخی از داروهایی که دراین دسته قرار می گیرند؛ شامل: افدرین سولفات و اپی نفرین هستند.
• داروهای سفت کننده: این دسته از داروهای شیمیایی با انباشتن پروتئین در سلول ها، رطوبت پوست را کم کرده و به بهبود خارش، سوزش و درد کمک زیادی می کند.
• محافظت کننده ها: این دسته از محصولات باعث تولید نوعی لایه محافظتی میان پوست و هر گونه ماده آزار دهنده دیگر می شوند. ژل آلمینیوم هیدروکساید، روغن کاکائو و گلیسیرین همگی در این دسته قرار می گیرند.
• کراتولیتیک: این دسته از داروها نیز در درمان خارش مقعد موثر هستند. زمانی که این دارو روی پوست قرار می گیرد، باعث تجزیه بافت های آن ناحیه شده و همین امر اجازه نفوذ دارو به لایه های عمیق تر بدن را می دهد.

سایر روش های بالقوه دیگری که برای این مورد استفاده شده است؛ شامل:

• کرم کاپسایسین: پزشکان بر این باور هستند که درباره تاثیر بخشی این دارو باید تحقیقات بیشتری صورت بگیرد.
• تتو خارجی: در این مورد نیز پزشکان همچنان در حال انجام آزمایشات هستند؛ اما انجام آن به بیماران توصیه نمی شود.
• هیپنوتیسم: به  مطالعات بیشتری در این زمینه نیاز دارد.

مرور کلی

در این مقاله از سایت دکتر چک سعی کردیم تا شما را بیشتر با دلایل خارش مقعد آشنا کنیم. داروها و روش های درمانی خانگی متعددی برای بهبود این عارضه وجود دارد. در صورتی که هیچ علت پنهانی برای این عارضه نباشد، پس مشکلی وجود ندارد. به محض این که پوست بدن تان رو به بهبودی رفت، اگر از قانون «نه به خارش» پیروی کنید،  مسلما به طور کامل بهبود خواهید یافت.

منبع